 | |  |
Appendix
epistola lii.
dothiæ wyardæ.
Omnem artis typographiœ rationem instrumentorum, operariorumque, accuratè describit.
Quum peracto studiorum meorum curriculo in Patriam reversum, multa (uti fieri solet) tum parentes ac propinqui inter quos te, mi Dotia, facile mei amantissimum
Inprimis ei præest is quem Typographum nominamus, qui sic nunc a nobis vocatur, non quod ipse aliquid earum operarum in celebrioribus officinis soleat subire (unde principiò nomen desumptum est) sed quod officinæ Magister sit, sumptusque subministret, cæterisque operariis omnibus a se conductis mercedem exolvat, eisque superintendat. Nam hujus præcipuum est studium, ut libros prælo dignos venalesque conquirat, atque in id doctorum virorum, qui ejusmodi aliquid suppeditare ei possint, gratiam sibi comparet. Et quanquam nunc primarii Typographi nihil fere præterea operæ præstent, primos tamen ejus artis inventores, omnes partes subiisse explevisseque verisimile est. Verùm operum librorumque imprimendorum magnitudo, multitudoque deinceps effecit, ut munia ab uno eodemque principiò tractata in plures deinde dividerentur.
Igitur post ipsum Typographum proximo loco ponebant eum, qui ipsos litterarum typos effingit, sculpitque. Cujus quanta sit præstantia, ex eo dijudicari facile potest, quod non minus laboris sumptusque libri deformibus, atque alii bene elegantibus, characteribus impressi, constent. Proinde id inprimis Typographo studio esse debet, ut typos quàm elegantissimos conquirat, ac tales præsertim, qui non solum adolescentium perspicacitati; verum etiam senescentium labentibus oculis queant satisfacere. Nimium enim acutæ litteræ oculos offendunt, ac contra quæ rotundæ apteque concinnatæ sunt, etiamsi minutiores sint, lectori applaudunt. Et ab hoc quidem artificio, Typographia principiò originem duxisse videtur.
Cui adminiculatur eorumdem typorum fusor, qui operosis locupletibusque officinis cùm primis est necessarius. Quotidie enim ipsi typi litterarii labascunt, atteruntur, confringunturque: unde in consumptorum rejectorumque locum, novi per fusorem substituendi sunt. Verùm licet ejus non ita necessaria, quotidianaque, ut cæterorum de quibus postea dicemus, est opera, præsertim in officina semel bene instructa: attamen ut illi primi Impressoriæ artis instrumenta subministrarunt, ita per eosdem retinenda, & veteribus deficientibus typis in eorum locum novi rursus sufficiendi sunt.
Hos sequitur is quem Compositorem vocant, cujus officium est typos ipsos litterarios per loculos suos ordine juxta Alphabetum collocatos, secundùm materiam subjectam libri, operisque imprimendi, in unum componere, & in syllabas juxta scribendi consuetudinem colligere, opereque completo rursus postea eosdem typos dissolvere, inque suos loculos reponere, distribuereque. Et hujus quidem fere præcipuus est usus, commendabilisque industria, non solummodò ut cito, verùm etiam emendate typos ipsos componat. Uti enim in scribendo ii laudantur, qui & celeriter & correcte dictata recipiunt, describuntque: sic & hujus Compositoris diligentia, non minorem laudem meretur. Qui justam autem inter hos operam implent, solent fere duas formas quotidie exhibere: diligentiores, tres: qui quatuor, hi cum primis præstantes habentur: qui verò unam dumtaxat, ignaviæ meritò notantur. Atque hic
Huic autem Compositori succedit is quem Correctorem vocavimus. Quod officium docto alicui viro fere committi solet, qui cum judicio formas compositas relegat, recenseatque num recte omnes typi litteræque sint conjunctæ, syllabæque ac orationes distinctæ. Ac hoc etiam officii ipsimet Typographi, si quid litterarum tenent, sibi nonnunquam assumere solent. Et hanc quidem operam ipse Erasmus Roterodamus (cui Frobeniana Typographia celebritatem primam debet) subire non gravabatur: quo opera sua eo emendatius in lucem exirent. Eadem solicitudo & me in commentariis meis edendis menses duos Basileæ detenuit, ut prima fœtura emendatior prodiret. Quanquam eo tempore hoc officii præstabat in cæteris operibus, quæ in eadem officina imprimebantur, Sigismundus Gelenius, vir insigniter doctus, & longe meliore fortuna dignus. Et cùm ipsi Typographi quæstum ferè omnes imprimis sectentur: nisi doctum emunctæque naris Correctorem habeant, quantumvis elegantes sint typi, cæteraque omnia applaudant: laudem tamen amittunt, nisi Correctorum diligentia appareat: cùm quilibet Studiosus libros magis emendatos, quàm elegantes requirat.
Correctori autem subservit is quem Lectorem vocant. Collatio enim primæ formæ impressæ cum exemplari, omnino necessaria est: & ut rectè fiat, duorum operam requirit. Solentque in bene institutis officinis tres confici formæ, ordineque singulæ relegi, quo omni ex partè mendæ vitiaque expurgentur.
Ac deinde Impressoribus libera imprimendi fit potestas. Ex quibus unus pilas atramento irrigat, easque invicem collidit, quo se atramentum commodius in eas dispergat: quibus deinde typos undique tingit: alter verò chartas ad id paratas prelo imponit, ipsumque deinde prelum subigit, ac sublatis impressis, novas iterum subjicit. Non possunt autem nisi in unum folii latus uno die chartæ imprimi quod prius exiccandæ sint, ne atramentum diffluat, & ut alterius lateris impressionem commodius suscipiant. Ideoque etiam siccativæ quædam materiæ atramento adduntur, quo impressa folia liquorem facilius retineant. Nam nisi bene siccatæ fuerint, tum quoque cùm religandæ sunt, impressæ litterarum figuræ pulsatione facile evanescunt.
Novissime verò Complicatore quoque aliquo opus est, cujus est officium impressas chartas exiccare, deinde complicare, ac postea in duerniones, terniones, quaternionesve (uti nunc loquimur) digerere: ac deinde eosdem in integrum volumen, ac exemplum quemadmodum vendi solent, colligere: formas quoque ipsas ubi numerus imprimendorum completus est, & antequam typi rursus in suos disponantur loculos, diligenter lavare, ne ater viscosusque liquor typis adhæreat, ac minùs commodè idcirco vel dissolutæ rursus (dum novæ conficiendæ sunt formæ) componi queant: adhæc etiam pilas papyrumque, quo facilius litteras impressas recipiat, interpositis quibusdam humectantibus linteolis madefacere, atque atramentum rite confici curare. In quibus tamen operis præstandis partem aliquam ipsi quoque impressores nonnumquam subeunt.
Potissima autem officinæ instrumenta sunt typi, papyrus, atramentum, pilæ, & prelum.
De typis nihil est opus amplius dicere.
Papyrus autem quomodo ex contritus commolitisque linteolis fiat, explicare non est opus. Hæc autem per folia, arcus, risas, ac balas, ut vulgaribus utar vocabulis (quando Latina deficiunt) distingui solet. Continet autem bala risas decem: risa arcus viginti: arcus rursus folia viginti quinquæ. Cùm autem bala papyri informis quinque florenis vendatur, ubi impressio accessit, viginti ferè æstimari solet.
Atramentum autem hoc librarium impressoriumque non multum a scriptorio differt, quod potissimum ex lini oleo glessoque conficitur.
Pilæ autem hemicycli formam habent, constantque folio pilis suffulto. Quod quia facile conteritur, mutare subinde necesse est.
Prelum autem nihil habet speciale, quod explicari mereatur.
Mercedes cùm Impressorum Compositorumque tum aliorum officinæ ministrorum pro temporum locorum hominumque qualitate variant.
Hæc, mi Dothia, habui quæ tibi impertirem, ex quibus nonnulla forte obscuriora tibi videbuntur, quàm, ut ex hac descriptione mea plenè queas intelligere. Verùm si penitius hanc artem cognoscere desiderabis, propriis ea tibi erunt perlustranda oculis: & mihi veniam dabis, qui hæc te compellente, qualitercumque explicare nisus sum. Bene vale Consobrine cumprimis chare. Datum Dulmaniæ. Calendis Juliis 1534.
| | |