Studies in bibliography :: :: University of Virginia Library

[fol. 83] 4o. reddunt ciuitatem fortem: primo quod sit bene murata et aquis
circumdata ad resistendum inimicis exterioribus; 2o. quod sit pacifica interius;
3o. quod sit bene staurata victualibus; et 4o. quod sit bene situata ad bonam
suscepcionem aeris, ut vitetur melius pestilencia, quia pestilencia plus nocet in
ciuitate quam alibi propter vicinitatis contagionem. Ad loquendum ergo de ciui-
tate celesti: ista ciuitas primo est ita bene murata et aquata quod non potest ab
aliquo inimico lutari. Dicebatur enim aliquando in cantico wlgari:

we schun makyn a ioly castel
on a bank bysyden a brymme
schal no man comyn theryn
but 3yf he kun swymme
or buth [h]e haue[27]

a both of loue
forto sey[l]yn[28] ynne

Istud castellum supra ilium [b]ank[29] est castellum ciuitatis celestis de qua Eze-
chielis 40o[:2] super montem excelsum nimis erat edificatum….

[27]

MS behaue.

[28]

MS seykyn.

[29]

MS wank.

Jesus verses (b)

[fol. 85] Recordatur enim ecclesia hodierna die in officio ac sacra scriptura quod
deus decern solempnia beneficia contulit Iudeis contra que hodierna die maleficia
ei reddebant. Primum beneficium fuit quod de Egypto eos eduxit…. Et videre
quantum gratitudinem pro isto beneficio hodie ostenderunt ipsum qui liberauit
eos ab inimicis: emerunt hodie a Iuda traditore pro 30. denariis ut traderent
morti et inimicis…. Quam ingratitudinem iure reprehendit hodie mater ecclesia
in persona Cristi cantans in hunc modum, 'Popule meus, quid feci tibi, etc.':

My folk now[30] answere me
qwat haue I to the gylt
qwat my3th I more a doon for te
4 þan I haue fulfylt

owht of egypti I browht the
ther you were in woo
thow dy3thest a cros now for my deth
8 os I were thy foo …

[fol. 85v] Secundum beneficium Iudeis a Deo collatum fuit quod eos vbique
duxit ut ductor eos precedendo…. Istud beneficium hodie reddiderunt quia
ipsum hodie omnes negauerunt, dicentes 'non habemus regem nisi Cesarem'
[John 19:15]; et cum ipse duxisset eos per viam rectam per desertum, ipsi eum
duxerunt ad Annam et Pilatum. Et ideo ecclesia lamentatur in persona Cristi,
'Popule meus etc.', My folk, ansuere me:

oueral I ledde the
& [be] fore[31] the 3ede
alias wy art thow so onkeende
12 now at my most nede

3m. beneficium a Deo collatum fuit quod mare sicco pede transierunt, Pharaone
et exercitu eius in mare dimerso…. Sed Iudei ut ingrati homines pro isto ben-
eficio Cristum ad columpnam hodie ligauerunt, flagellauerunt, et in faciem eius
conspuebant, et ideo lamentat ecclesia, My folk,

in ye see drye I made the gon
os yt were in londe
wit scourges thou hast now broke my bon
16 & bownde me with harde bonde …

4m. beneficium quod per 40. annos[32] pauit eos per manna in deserto et pluit eis
de celo. Sed contra istud pecierunt instanter Iudei ut crucifigeretur, et ideo dicit
ecclesia, My folk,

fourty 3eer I sente the
awngeles fode from heuene
for thys 3e nayle me on' the rode
20 & cryyn with gret steuene …

5m. beneficium fuit quod illorum aduersarios vbique deuicit, quia contra omnes
preualuerunt. Sed hodie male retribuebant sibi, quando ipsi illudebant eum, si-
cut fatuum deridebant, et ignominiose tractabant. Et ideo conqueritur ecclesia,
My folk,

al thy[33] fon I slow for the
& made the greeth<e> of name
lytel tellyst now of me
24 but dost me ryth greeth | [fol. 86] schame

6m. beneficium fuit quod deus dedit eis precepta et ceremonias, quibus obseruan-
dis terram promissionis repromissit. Sed Iudei hodie fecerunt et contra eum et
contra precepta sua…. Et ideo dicit ecclesia, My folk,

ryth lawes I 3a[f] to[34] the
in trewthe that you schuldyst stonde
falsly you demyst now me
28 withowten lawe of londe …

7m. beneficium, quod duxit illos in terram promissionis que manauit lacte et
melle, vbi vixerunt in omni habundancia et in omni fertilitate. Sed Iudei hodie
male sibi reddiderunt, quando in cruce ipsum clauis ferreis confixerunt, quod
in lege erat vilissimum genus tormenti. De quo conqueritur mater ecclesia in
persona Cristi, Mi folk ansuere me:

w[ith][35] gret blisse I brouth the
to the land of beheste
now on the cros you hanggest me
32 & naylest wonder faste …

8m. beneficium fuit quod cum in deserto non haberent aquam ad bibendum et
siti fere deficerent, Dominus precepit Moysi ut percuteret virga bis cilicem et
egresse sunt aque largissime, et in alio loco aquas eorum amaras dulcorauit. Sed
hoc beneficium sibi male hodie retribuebant, quia acetum cum felle mixtum sibi
ad bibendum dabant. De quo dicit ecclesia sic, My folk etc.,

holsum water I sente the
owth of the harde stoon
esyl & attyr thou drunk to me
36 other hadde I noon

9m. beneficium fuit quod cum fuerunt ducti de captiuitate, fecit eos reges et li-
beros eciam de genere proprio ut Saulem et Dauid etc. Sed male retribuebant
tamquam ingrati pro coronis aureis coronam de spinis hodie imponentes super
capud eius. De quo conqueritur ecclesia, My folk etc.,

worthi kyngges I haue the mad
of thyin owen brood
wit thornes thow hast now[36] crowned myn heed
40 yt rennyt al on blood

10m. beneficium fuit quando in columpna ignis eos precessit in nocte et in
columpna nubie per diem, ita quod vbicunque fuerunt filii Israel lux erat et tran |
[fol. 86v] quillum. Sed istud beneficium male reddiderunt cum ipsum verum
lumen occiderunt et vilissime tractauerunt. De quo conqueritur mater ecclesia,
Mi folk etc.,

bysyliche I 3af the ly3th
bothe be day & ny3th
for thys you hast me doon to deth
44 al [a]3ens[37] the ry3th

Sicut ergo isti Iudei multa beneficia acceperunt a Deo et false retribuebant, ita
et Cristiani multo peius retribuunt….

[30]

MS fol know. Other mis- and peculiar divisions of English words occur at b/7 (no/w), 30 (be heste), 39 (tho <was> whast), 41 (by sy liche); c/8 (for 3eef), 14 (ambled), 15 (qwowyt), 20 (envio/ws, possibly envro/ws), 21 (be holde), 25 (vp outhe), 26 (vn goode); f/2 (soneshewyt); g/7 (frau dys), 16 (wyt owten), 29 (wytynne), 32 (sobrem), 41 (abyd). Cf. furthernn. 27,34,50, and52.

[31]

MS for'.

[32]

MS an/annos.

[33]

MS corr. from ty.

[34]

MS 3asto.

[35]

MS wt.

[36]

MS now ro/.

[37]

MS 3ens.

Jesus verses (c)

[fol. 86v] 2o. et principaliter dixi quod Cristus mortuus est ut nos fortificaret in
bello, ut enim tetigi prius: dyabolus ante mortem Cristi hominem impugnabat
7ci. hoste, scilicet a peccatis. Contra que ad roborandum hominem Cristus sus-
tinuit penitenciam in 7. locis. Et ideo quidam deuotus loquens humano generi
in persona Cristi sic dicit:

wyth the garlond of thornes kene
myn heed was bowonden that was wyl sene
the streem of blod [r]an[38] be my cheke
4 thou proud man therfore be meke

Contra iram sustinuit clauum in manu dextera, et ideo sic dicit:

whan thou art wroth & wylt ha[n][39] wreche
beholde the l[oo]re[40] yat I the teche
th[row3]gh[41] myn ryth hand the nayl yt good
8 for3eef therfore & be nowht wroth

Contra auariciam sustinuit clauum in manu sinistra, et ideo dicit sic:

th[row3]gh my left hand [þ]e[42] nayl is dreue
thenk therof 3yf thou wylt leue
& help the powre with almesdede
12 & Good of heuene schal 3eld thi mede

Contra accidiam sustinuit clauos in pedibus, vnde dicit sic:

rys vp slaw man out of thy byd
behold my feeth how yt am bled
qwow yt be nayled onto the tre
16 thank me therof yt was for the

Contra inuidiam que radicatur in corde sustinuit lanceam que cor apperuit,
vnde sic:

Wyt thys spere that was so gryl
myn herte was stongge so was my wyl
for loue of man [t]hat[44] was me dere
20 enviows man of loue to lere

Contra luxuriam sustinuit in toto corpore flagellacionem, vnde dicit sic:

beholde you man with reuful herte
thys scharpe scorges knottys smerte
my blodi bak qwow y[t][44] ys betun
24 & lee [r][45] at me thy lust to letyn

Contra gulam sustinuit sitim, vnde dicit sic:

In al my thyrst vpon the rode
the Iewys me goue to thynggis vngoode
esyl & galle for | [fol. 87] thyrst to drynke
28 glotun therof I rede the thynke

Ita quod Deus plenarie vicit exercitum dyaboli per istas septem sanguinis ef-
fusiones, quarum si homo bellum reminisci[46] nunquam peccaret in aliquo 7.
peccatorum….

[38]

MS I an.

[39]

MS ham.

[40]

MS leer'.

[41]

MS thowygh (as also in line 9). I have deliberately emended to a non-provocative form of THROUGH. But the scribe may again have failed to understand anglicana long r—and another distinctively East Anglian form: 'thour(gh)'; see LALME 4:97.

[42]

MS ne.

[44]

MS & hat.

[44]

MS y.

[45]

MS leet.

[46]

Presumably in error for 'reminisceret'.

Jesus verses (d)

[fol. 87, separated from the preceding only by a moralisation of a new inner
temple based upon Heb. 9:12–14] Narratur quod dominus quidam et rex erat
qui habuit filiam pulcherrimam quam multum amauit. In cuius signum heredem
suum eam constituit sub condicione tali, quod quam cito carnaliter peccaret,
perderet. Que quia postea voluptate peccauit, hereditatem perdidit et pro fuga
extitit. Accidit autem ut hoc factum auribus cuiusdam militis valentis insonuit
qui sibi compaciens, propriam patriam reliquid et ad ipsius patriam peruenit vir
ut mulierem hereditati restituret, campum pro ea pugnaturus contra inimicos in-
trauit. Quos quamuis vicit et hereditatem mulieri restituit, in campo tamen san-

guinolentus interijt, quod considerans mulier ne ex leui occasione iterum etiam
consilem demeritum incideret, militis arma et tunicam sanguinolentam in cam-
era sua pependit, ut ex recordacione gratitudinis huius militis nunquam recidi-
uaret et ut constancius idem perficeret. Ista uerba cuicunque in camera scripsit:

I haue in [hert][47] & freysch in mynde
the blod of hym that was so keende

Per que uerba semper adulatoribus ad malum ipsam prouocare volentibus re-
spondit et sic hereditatem suam custodiuit….

[47]

MS loue. I have, of course, quoted the Latin at such length because of its analogy (as commonplace) to the famous description of Ancrene Wisse part VI; cf. Rosemary Woolf, 'The Theme of Christ the Lover-Knight in Middle English Literature', Review of English Studies ns 13 (1962), 1–16.

Jesus verses (e)

[In the tercium principale, the preacher relates the Good Friday Passion hour by
hour; the last two hours discussed include English verse:]

[fol. 89] Hora 6a., quando Cristus fuit cum latronibus conclauatus, cum felle et
aceto saturatus, tunc clamauit ad huc voce alciori, sic dicens generi humano,
'deficit in salutare tuum anima mea' [Ps. 118:81]:

for thy sawle sauyng
my sawle makyt hijs endyng
[the verse is cited again as a tag, fol. 89v]

Hora 9a. ita alte clamauit ista philomena quod emisit spiritum. Sed quis tunc fuit
vltimus cantus huius philomene? Certe mirabilia testimonia tua, 'ideo s[crut]ata[48]
est eo anima mea' [Ps. 118:129], quasi diceret patri:

thy wondyrful wil & wytnesse
4 my sowle hath sowht in bitturnesse,

ita in amaritudine mortis, et isto modo philomena nostra mortua est….

[48]

MS sanctificata.

Jesus verses (f)

[As the sermon nears its end, the preacher describes the passion as resembling a
harp like that Orpheus used in hell:]

[fol. 90] In ista autem cithera Cristus cantauit 7. dulcissimos cantus confortatio-
nis peccatorum, que fuerunt 7. uerba que locutus est in cruce. Primus cantus fuit,
'Pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt' [Luke 23:34]. In quo datur magna
consolacio peccatori, videndo clemenciam Dei, quando pro persecutoribus et
peccatoribus exorauit. Pro quibus non solum orauit in cruce, sed iugiter eis orat
in celo, vnde verum securum accessum habes homo ad Deum. Mater ostendit
filio pectus et vbera; filius ostendit patri latus et wlnera. Nulla ergo omnino po-
terit esse repulsa vbi tot concurrunt caritatis insignia:

Suer help hast thou & prest
qwer the modyr hyr sone shewyt hyr brest

the sone hys fader[49] hijs blode syde
and alle hys wowndes opennyd wyde
ther no may be noo waryngge
qwer i[s] of loue so gret tokny[n]gge[50]

[49]

MS vader (corr. to fader) fadyr.

[50]

MS id, to knygge. On the poem and its sources, see Rosemary Woolf, The English Religious Lyric in the Middle Ages (Oxford, 1968), 34.

Jesus verses(g)

[fol. 92v] Nunc autem, karissimi, ita est quod Deus et dyabolus nequeunt co-
habitare. Deus vellet habere templum cordis et eciam dyabolus. Ut ergo re-
cipiamus Cristum[51] et excludamus dyabolum, erigemus sibi templum in anima
quod ipsemet erexit merito passionis sue. Fundamentum huius templi erit
viua fides que ut firmius fundet; diuiditur in 12. lapides, scilicet in 12. articulos.
In isto fundamento scribitur iste versus, 'viua fides fundat set mortua nil tibi
donat',

*2 qwyk feyth growndyth ded ys euerchy owyt[52]

Super isto fundamento debent eleuari, sicut predixi, 4or. muri, scilicet 4or. virtutes
cardinales. Primus erit fortitudo, in quo scribitur iste versus, 'sta miles cristi quia
iam certamen inisti',

stond stefly Goddys kny3ht
4 for now art entryd into fy3ht

2us. muras erit temperancia, in quo scribitur iste versus, 'ammodo lasciuis ne des
tua corpora curis',

wytdraw the thou must
6 f[ro][53] al maner flesly lust

3us. murus erit iusticia reddere Deo, scilicet quod proprium (?) est proximo et tibi
ipsi, vbi scribitur iste versus, 'pelle procul fraudes iustas queras tibi laudes',

fle fraudys & falsnesse
8 & gete the a name of rythwysnesse

4us. murus erit prudencia naturalis, in quo scribitur iste versus, 'tanta mala caueas
que sunt bona prendere discas',

*10 fle euyl & tak good[54]

Tectum huius domus erit paciencia, | [fol. 93] ut predixi, in quo scribitur iste
versus, 'quidquid obest animo pacienter ferre memento',

qwat yt ys a3ens thyin herte
12 thynk pacyently to suffre [smerte][55]

Hostium huius templi erit bona consciencia, in quo scribitur, 'me claudat rite
quoniam s[um][56] ianua vite',

sper me wysly eerly & late
14 for of lyyf y am the gate

Ianitor erit racio qu[i] dicit ipse, 'menbra permutas hostis seeludo cateruas',

but 3yf you turne me ageyns[57] ryth
16 con spere wytowten the deuelys my3th

Et quia racio est ianitor cordis, ideo ut forcius resistat dyabolo, armabimus eum
spiritualiter a uirtute usque ad talos. Primo ergo armabimus eius pedes cum
sabatunnys of good affeccion & good thenkyng, quia per pedes intelliguntur af-
feeciones in scriptura. Quid scribitur in hac armatura iste versus, 'per pedum
cura affeccio sit tibi pura',

for thi feth [k] epyng[58]
18 loke thow haue clene thynkyng

Armabimus insuper eius tibias inferius cum greuys pacis et concordie vbi scribi-
tur iste versus, 'da finas ocras pacis concorda venustas',

armure grevys best
20 ys pes & rest

Armabimus genua cum poleynys humilitatis, quia quando homo wlt se humili-
are, primo flectit genua, vbi scribitur iste versus, 'genua cum curues, sic mentem
flectere debes',

as thy knes bowen
22 so be thou buxum

Armabimus crura cum cruschewys & voydein[59] of chastyte & clenes, vbi scribitur
iste versus, 'astringat crura lumborum cinccio pura',

thy lust restreynyng
24 be goostly gyrdyng

Virilia debent armari cum bractis croilorum ferreorum bryth of mayl timoris
pene, scilicet gehennalis, vbi scribitur hic versus, 'si retrahas membra, fugies
dyabolica septa',

thy lust 3yf you restreyne
26 thou schalt flen helle peyne

Ad armandum ergo corpus huius hominis spiritualis primo ponenda est lorica
pietatis, vnde versus, 'cum tibi lorica pietas probitatis amica',

loke thyn haburiun
28 be pyte & compacion

Super loricam primo debet poni vnum brestplate timor dei, vnde versus, 'pectore
dum sistit timor omnia feda refellit',

qwan drede of God ys wytynne
30 he dryuyt away al dedly synne

Huic pectorali debet ligari vnum pawns circa renes que erit sobrietala,[60] vnde
versus, 'llene fluant renes sibi sobria singula dones',

for thy reynys gyrdyng
32 be sobre in thy leuyng

Brachia debent armari cum vawnbras & rerebras bone operacionis et bone oc-
cupacionis, versus, 'actibus irriguis tua brachia pandere velis',

to goode werkys[61]
34 sprede bysyly thyn armes

Super manus debent poni seretece ferree clemencie, vnde versus, 'sit tibi larga
manus, Dominus reddet tibi munus',

doo almesdede
36 & Good schal 3elde the thy mede

Caput debet armari galea discrecionis, quia in capite vigent omnes sensus, vnde
versus, 'quod caput obumbrat[62] discrecio tollere curat',

discrecione dystrax yt
38 that thyn heed eyse syt

Super istam galeam debet poni vnum vmbreer bone prouidencie, vnde versus,
'actus principio finis semper memor esto',

in eny werk begynnyng
40 thynke wel on the endyng

Debet esse eciam isti galee supponi vnum ventayl perseu(er)ancie, vnde versus,
'perfer et obdura restat tibi vita | [fol. 93v] futura',

abyd in thyin good dede
42 & blys of heuene schal be thy mede

Super omnia ista proice vnum cotearmure of charite, vbi scribuntur duo
versus,

'en deitatis amor hominumque reciprocus ordor
scandit virtutes hanc suscipe suscepis omnes'.

[No English equivalent is given, and the text continues in Latin:] In uiam ad
defendendum se habebit ensem memorie dominice passionis; hunc enim ensem
timet dyabolus, quia cum isto interfectus fuit….

[51]

MS exemplum (canc.) Cristum.

[52]

Presumably the remains of something on the order of: qwyk feyth growndyth [ought] ded y[eue]s euer [n]ow[3]t.

[53]

MS for.

[54]

Perhaps only a tag, although given the customary handling, the scribe has probably garbled a couplet beyond recovery.

[55]

MS om.

[56]

MS sine.

[57]

MS quid (in the prose above), agyns (the last four letters expunged) geyns.

[58]

MS fe (canc.) lepyng. For the armourial terms in these and following sections, cf. the revelatory 'arming of the hero' passages at Gawain and the Green Knight 574–585, 605–610, 2016–19, or Lydgate, Troy Book 3:44–119.

[59]

The first term is MED quisseu n., and 'c'oilorum' in the next bit of prose a misrepre-
sentation of Latinised 'cuis(el)orum'. The second represents MED voider n., sense e, perhaps
to be emended as the scribe's misperception of anglicana long r.

[60]

Presumably for 'sobrietatis'.

[61]

The line has lost a stress, presumably the rhyme-word.

[62]

MS obumba (expunged) obumbrat.