De Americaensche zee-roovers. Behelsende een pertiente en waerachtige beschrijving van alle de voornaemste roveryen, en onmenschelijcke wreedheden, die de Engelse en Franse rovers, tegens de Spanjaerden in America, gepleeght hebben ... Hier achter is bygevoeght, een korte verhandeling van de macht een rijkdommen, die de koninck van Spanje, Karel de Tweede, in America heeft, nevens des selfs inkomsten en regering aldaer. Als mede een kort begrijp van alle de voornaemste plaetsen in het selve gewest, onder Christen potentaten behoorende. |
 |
|
|
 | BYV OEGHSEL. |
|
 | De Americaensche zee-roovers. |  |
BYV OEGHSEL.
Of een kort VERHAEL
Van de Macht, Rijckdom, Regeeringe en lnkomsten,
die sijn Katholijcke Majesteyt Karel de tweede,
tegenwoordigh in America heeft.
Nevens een kort begrijp van de voornaemste Plaetsen in America /
die verscheyde Christen Potentaten toebehooren.
Als oock het voorval op Tabago tusschen den Grave d'ESTREE,
en de Commandeur J. BINCKES.
Wy hebben goedt gevonden / en oock niet ongeraden gedacht / tot
valdoeninge dan den Nieuwsgierigen Leser / hier by te voegen
de progressen en besettingen van de Christen Potentaten in Ame-
rica / zijnde alleen een kort begrijp van de Regeeringe / en inkom-
sten van dien.
Wy sullen voor den Grooten ende Machtigen Koning van Spangien stel-
len / als d'eerste / onder wiens macht en bevel / den vermaerden Landt-ont-
decker / Christophorus Colombo, dese nieuwe wereldt gevonden heeft in het
Jaer nae de geboorte Christi 1492 / en de selve de naem gegeven heeft van
Nuevo Mundo, ende naderhandt door Americus Vespasianus, America ge-
noemt. Wy sullen den Leeser hier niet langh lastigh vallen met het verhael
van de progressen die Colombo in America gedaen / of op wat manier hy die
vergeleegen Landen ontdeckt heeft / alsoo geheele baecken daer van geschre-
ven genoeg hebben; maer wy sullen alleen verhalen op wat manier dese gew-
sten van den Koningh van Spanjen geregeert worden / en wat inkomsten
hy daer van ontfangt; als mede / wat in 't particulier alle de Rijckdommen /
die daer van daen komen / komen te bedragen.
De Koningen van Spanjen hebben goedt gevonden een Raedthuys van
West-Indien / in Spanjen op te richten / met de Titul van Hoogh Ko-
ninglijcke Raed van Indien / de Eylanden en de vaste Kust / tot bevorderinge
van al het geen dat daer soude mogen voorvallen. Dese Raedt is daer naer
door Keyser Karolus Quintus in beter staet ghebracht / in het Jaer 1524 /
tot bewaringe en bescherminghe van de selve Landen / en wierdt in 't eerste
verdeelt in twee Keyserrijcken / te weten / Mexico en Pene, de welcke alle da-
gen soodanigh vermeerdert zijn / datse in de tijdt van hondert negen en twin-
tigh jaeren (van datse ontdeckt zijn) negen en veertigh hondert mijlen
landts berekent / begrijpende het landt nu in de rondte dat door de wapenen
dert mijlen; die men gedeelt heeft in verscheyde Koningrijcken en Provintien /
in welcke verscheyde Steeden gebouwt / veel Kercken gesticht / Aerdsbisch-
dommen / Bischdommen / en andere Regeringen ingestelt zijn / als in 't volgende
gesien sal konnen werden. Tot verseeckeringe en goede onderhoudinge van die
Landen / heeft sijn Catholijcke Majesteyt dit Hoogh Koninghlijcke Raedt-
huys van Indien / op de volgende wijse ingestelt.
Ampten van het groote Koninghlijcke Raedthuys van West-
Indien, Eylanden, en de vaste Kuste, in Spanjen.
DEse Raedt bestaet uyt een President / een groot Cancelier / twaelf
Raedtsheeren / een Fiscael / twee Fregatten / een Onder Cancelier /
een Opperschout / een Schat-bewaerder / vier Rekenmeester / drie
Boeckhouders van de Reeckenkamer / vier en twintigh Boeckhou-
ders van beyde Secretaryen / vijf Verstelders / twee onder Fiscaelen / een
Advocaet van d'armen / een Procureur van d'armen / een geschiedenis Schrij-
ver / een Land-meeter / een Schrijver van de Kamer / een Opper-dienaer /
een Onder-dienaer / tien Deurwaerders / een Capellaen / en Onder-Capel-
laen / een Auditeur van de Contract kamer; dit is een toesiender van de ver-
gaderinge van de wetten van West-Indien / dese heeft vier Boeckhou-
ders.
Den Koningh van Spanjen Philippus de vierde, heeft in het Jaer sestien
hondert vier en sestigh / een Raedt van de kamer van Indien geformeert /
welck bestondt in vier Raedsheeren / van d'oudtste uyt den Grooten Raedt /
die in alle saecken seer geoeffent zijn; dese zijn met de President / alle Maenda-
gen en Vrydagen / tegen den avondt / vergadert / alwaer de verborgen Resolu-
tien van den Raedt genoomen wierden.
De Hooge Koninghlijcke Raedt van Indien / heeft absolute macht over
de Zee- en Landt saecken van Indien / te weten al wat de Militaire ende
Politijcke saecken aengaet / so wel in Vrede als Oorlog / civil en crimineel / ende
correspondeeren met alle Rechters van Indien in 't afvaerdigen van de Vloo-
ten / Zee Armaden en Galjoenen / Ertraordinarische sendingen van de Advijs-
jachten / verkiesingh van Scheepen / Patenten te geven tot de Scheepvaert
van Indien aen particulieren / Raedthoudinge met d'Onder Koningen / en
Generaels van de Vlooten / begeevinge van Aerdtsbischdommen / in 't
kort / alles wat America aengaet / soo wereldtlijck als geestelijck. Dess
Raedt vergadert alle daghen drie uuren / te weten 's morgens / als Dinghs-
dagh / Woensdagh / Donderdagh en Saturdaghs; en de geheyme Raedt
vergadert 's Maendaghs en Vrydaghs / als hier boven geseydt is. Wat de
Regeeringe aengaet / die wordt door den gantschen Raedt bestiert. Wanneer
dat 'er Pleydoyen zijn / dan zijnder twee Kamers / alwaer twee vergaderingen
geschieden / om over de selve vonnis uyt te spreecken.
In dese Raedt is een vergaderinge van Oorlogs saecken / bestaende in den
Oorlogh; dese vergaderinge geschiedt Dinghsdagh en Donderdagh / alle
weecken / alwaer alle Officien ter Zee begeven worden.
Inkomsten van sijn Catholijcke Majesteyt, Karel de
tweede, uyt West-Indien.
DE schatten / die uyt West-Indien aen sijn Koninghlijcke Majesteyt
komen / worden gemaeckt uyt dese volgende Tollen / onder dese nae-
men. Een vijfde, ende een half van goud en silver, alle de mijnen van
de Kroon, Koper, Yser, Loot en Katoen, Senoraje, Tol van Laersen,
vacante Plaetsen, Mosirencos, Almojarifalgos, Comrorissos, Novenos, Crusa-
da, Mesada, Medio Anata, Azogue, Desmontes, Perlos, Aljofar, Esmeraldas,
ende andere kostelijcke steenen en hardachtige aerde / Ambre, Azavache, To-
zaros, Buacus, Veneros, Fuentes, Avericas, Preses al Cavalas, Union de Armes,
Officios, Tierra Encomierdas, Tributos Vacos, Terceos, Pana Conas, Penas de
Cameras, Nievis, Salinas, Pulperias, Soliman, Entrada de Negros, twee per-
cent van 't gezegelt papier / wijngaerden en peper.
Het Koninghlijcke Recht van de vijfde / is het grootste van alle / en brengt
het grootste Capitael op / waer van de Schat / die jaerlijcks aen sijn Majesteyt
uyt West-Indien wordt gesonden / uytgehaelt word. Dit wordt gemaeckt
van de vijfde van alle Mineralen / die ontdeckt zijn / en noch ontdeckt worden.
De Koning heeft dese inkomst vry van alle kosten en risico / want de Ko-
ningh heeft op die conditien d'eygendommen van de Mijnen verlaten; het
ghesmolte silver in Bare / of in plaet / of andersins ghegooten / betaelt
niet alleen de vijfde / maer oock het gewerckt silver door de silversmits.
Dit selfde vijfde wordt betaelt van de Goudt Mineralen. Boven de ge-
melde Imposten heeft sijn Majesteyt noch een ander Recht dat seer conside-
rabel is / op yder Mijn die ontdeckt wordt / te weten sestigh Roeden van de
Silvermijnen / tusschen de ontdeckingh van de Mijn / en het afgesette deel:
ende aen de Goudmijnen vijftigh Roeden. Wat d'andere Mijnen aengaet /
als yser / kooper / loot en tin / treckt sijn Majesteyt het selfde als van de
Silvermijnen. Maer wat de Mijnen van Quicksilver aengaet / alsoo dit
Metael seer noodigh is tot ontdeckingh van d'andere / heeft sijn Majesteyt
die aen hem gehouden / en onder de Kroon begreepen / en den Ontdecker van
dien / heeft het profijt dat in d'eerste dertigh Jaren daer van komt / voor hem.
Van de Paerels Paerlzaed / en Parlemoer / treckt sijn Majesteyt het vijf-
de. Het selfde werdt oock ghedaen van alle kostelijcke steenen / als Sma-
ragden / Topasen / Robijnen / Diamanten / Catoogen / Karboncken / ende
andere kostelijcke steenen die glans hebben; daer onder zijn oock Bezarsteen /
Roode Korael / Zeylsteen / alsoo dese daer in groote meenigte gevonden wor-
den; als meede Gitsteen / Herst en Vitriool.
Sijn Majesteyt heeft de helft van alle Huvacas, dat is van alle de schat-
ten / die gevonden worden in d'oude verborgen hollen van d'Indianen / ende
de d'inwoonders ghenaemt Ingas, van haer Afgoden / als mede alle de
gewonnen Landen / Juweelen / en al wat van die Natie genoomen word /
de Konincklijcke Fiscael toebehoorende.
Señoraje, of Heerschappyen / dit is de gerechtigheydt die aen sijn Ma-
jesteyt betaelt werdt van alle de munten van Pottosi, genietende van drie
Reaelen / een / van alle de munten die d'er gemaeckt wordt; van yder
marck silver wordt dit niet betaelt / maer moet soo veel meer betaelen /
wanneer het silver in baeren gesonden wordt / te weten / een vijfde / ende
noh een en een half voor het vertreck.
Estande de Naypes, of de Tol van Speel-kaerten / geeft een groote in-
komst in Espagnie. Dit werdt verhuert aen de meestbiedende / en de ver-
huerder brenght dat geldt in de Konincklijcke shakisten.
Vacantes en Mostrencos, zijn bestorven goederen / te weten van die geene /
die sonder Esgenae tot het vierde gelit toe / komen te sterven / dit erft
de Fiscael. Als mede de geconfisqueer de goederen / en de goederen die geen
meester hebben.
Almojari Falgo, dit komt uyt het Arabische Woordt Almojarife, dat is
te seggen Ambachtsman: dit is een Recht van vijf percent van alle de goede-
ren / die uyt Spanjen in Indien gebracht worden / naer de grootste waer-
dye alsse daer getareert worden.
Dit selve recht van vijf ten hondert wordt aen sijn Majesteyt betaelt /
van de selve Koopmanschappen / die uyt Spanjen komen / alsse weder op
andere plaetsen gebracht worden / schoon datse het Recht betaelt hebben in
d'eerste plaetsen / daerse gesonden waren. Van 't uytgaen van alle Koop-
manschappen van het Rijck van Peru, naer Nova Hispania, Chili en Terra
Firma, werdt betaelt twee en een half percent / ende van inkomen vijf per-
cento.
Het Recht van Averia is het Zee-recht / tot onderhoudinge van alle de
kosten van de Zee Equipagie / die toegemaeckt wordt aen Collao, om de
schatten van den Koningh / als mede het silver en gemunt geld van de par-
ticuliere te geleyden; van alle het geldt / dat in de Koninghs scheepen ge-
scheept wordt / tegens twee ten hondert. Van alles dat prijs gemaeckt
wordt / treckt sijn Majesteyt de vijfde part.
Het goudt / silver / of kostelijck gesteente / dat gekreegen word tot rant-
soen van een[1]
part aen sijn Majesteyt toe-geeygent / en de rest gedeelt. Indien de ge-
melde Casique komt te sterven / 't zy in een slagh / of door de Justitie / of an-
dersins / soo treckt sijn Majesteyt de helft van het gemelde rantsoen / en
d'andere helft wordt gedeelt / doch behalven de vijfde / die de Koningh toe-
komt.
Het Recht van Alcavala heeft veel moeyte gekost om in te stellen; m
heeft eerst begonnen met twee ten hondert te trecken / en daer nae is het
door eenigheydt van de Catholijcke wapenen gekomen tot vier ten hondert,
daer van worden jaerlijcks drie hondert en vijtigh uysend Ducaten
en ingekocht werdt / als mede van al het geene geruylt werdt / van alle
de Testamenten / die gemaeckt werden met consent van beyde partyen /
want dit wordt geacht als verkoopinge; als mede van alle Officien die
verkocht worden. Dese Officien plachten te sterven aen de Kroon / maer sijn
Majesteyt heeft daer van vrydom gegeven / dat de besitter die sal mogen by
sijn leven overlaten aen een bequaem persoon / op die conditie / dat hy twintig
dagen sal moeten leven naer de overlatinge / en soo dese twintigh dagen niet
volbracht ziju naer de verlatinge / sal het selve Officie weder aen de Kroon
vervallen / en sijn Majesteyt kan het selfde geven of verkoopen naer sijn
welgevallen; voor de eerste mael wordt voor de overlatinge van het ge-
melte Officie / de helft van de waerdye aen sijn Majesteyt betaelt / en voor
de tweede mael het derde deel.
Onder de naem van Commissos, worden verstaen alle de goederen / die
in handen van de Fiscael komen te vervallen / als alle de contrabande goe-
deren / namentlijck / alle de goederen die van Philipinas en China komen;
want daer is een streng verbod van de Koopmanschappen die uyt die Lan-
den komen / so dat / alsse daer gevonden werden / wordense geconfisqueert / en
Commissos genoemt; daer mach geen Schip uyt Peru, of Chili, of Tiera Fir-
naer China, of naer de Philipines, of elders / gaen handelen / op pene van
Commissos, dat is / verbeurte van schip / goedt en geldt. De reden daer
van / is / om dat de Negotie van Spanjen herwaerts soude bedorven wor-
den / als mede die van Indien / oock souden de Renten van den Koningh
daer door vermindert werden.
Alle de Koopmanschappen / die aldaer gevoert worden sonder aengeteec-
kent en geregistreert te worden / zijn mede Commissos verklaert / om dat
daer door alle de Konincklijcke Rechten gefraudeert worden. De boetens
van Confiscatie en kosten van de gerechten / hebben een bysondere admini-
stratie / en bysondere schatkamer / welckers Ontsanger genoemt wordt
Ontsanger Generael / om dat 'er soo veelderhande schulden zijn / die de
confiscatie aengaen. De Bevelhebbers van de Kroon maken een lidt van
die goederen / dat alle d'Indianen / die onder bevel van de Kroon zijn / aen-
gaet / en werd Bevel genoemt / om dat bevoolen wierd aen alle de besit-
ters van dien / sorgh te dragen datse in het Catholijcke Geloof onderwesen
wierden.
Daer zijn driederhande beveelingen van de Koningh / van de welcke een
onder de Kroon begreepen is / en d inkomst in eygendom heeft; d'andere
van de geenen die niet ghenieten / hebben eygendom of hangende van de
dependentien van het Rijck van Peru, die onder de Kroon begreepen zijn;
en aen anderen van de beveelinge / die toegeleydt zijn tot voldoening / en de
betalingh van eenige schuldt / of tot eenige gratie. In alles is toegestaen /
dat alle de nieuwe Revenue die de Indianen eyschen mochten / niet sullen
mogen gedaen worden als met citatie van de Fiscael / en de Konincklijcke
Officiers / op dat d'inkomsten niet vermindert souden worden / ende dat
d'Indianen van het laetste Register / haer als vrye luyden niet geven / ten
venue mogen gedaen worden / als drie jaren na de laetste / ende zijnde sijn
Majesteyts eerste Bevelhebber / keerden de ver storven officien van Bevel-
hebbers weder aen de Kroon: Eerstelijck / als yemand sich begeeft in een
Klooster / of sich Priester maeckt / verliest sijn Officie door 't nieuwe ampt
dat hy aengenoomen heeft. Ten tweeden / die met de Indianen qualijck
handelt / hun eenigh gheweldt aendoet / maeckt sich daer door het Of-
ficie onwaerdigh. Die gene die het Officie komen te erven / zijn gehouden
te compareren binnen den tijd van ses maenden / van dien dagh dat sy het
gekregen hebben / op verbeurte als dan van het Officie versteecken te zijn.
Die gene die d'ordres van den Koning / of Onder-Koning niet en volbrengt /
verliest sijn Officie van Bevelhebber / en die sich begeeft in twee Officien
van Bevelhebber te bedienen / verliest'er een van: soo der yemandt sterst /
sonder dat een ander in sijn plaets verkoren is / ende in de twincigh dagen
naer sijn doodt / niemandt is sijn plaets gekoosen is / soo vervalt het Of-
ficie van Bevelhebber aen de Fiscael. Het selve geschiedt oock / wanneer
iemandt / die tot het Officie gekoosen is / buyten de Provintien van Indien
woont; als mede wanneer dat d'officien verkocht worden / ende soo de Be-
velhebber niet en woont onder de jurisdictie van het Officie / soo vervalt
het oock aen de Fiscael. Als mede wanneer de Bevelhebber geen belijdenis
en doet van het Catholijcke Geloove.
Tributos Vacos, of tegen tollen / dit is de vrucht of d'inkomst van het
Officie van Bevelhebber / dat leegh gestaen heeft / het welcke door sijn Ma-
jesteyt gegeven wordt / ende werden die selve profijten aen sijn Majesteyt
betaelt. Tercios de Encomiendos, of derde van Officie van Bevelhebber /
is / wanneer dat het Officie aen een ander vervalt / dan werd een derde van
de waerdye aen sijn Majesteyt betaelt; maer soo het meer vervalt als eens /
dan werd'er niet meer van betaelt.
Janaconas: dese naem wordt aen d'Indianen toe-geeygent / die uyt haer
eygen Steeden / Dorpen en woonplaetsen / haer begeven hebben onder de
Spaensche natie / om die voar een seeckeren tijdt te dienen. Daer is noch
een ander slagh / die Hatunnuras genoemt worden / dese zijn uyt haer woon-
plaets verdreven / ende hebben haer in de Spaensche Steden begeven om
te woonen / en de Spanjaerden om een dag-huer te dienen / en zijn gehou-
den beurt om beurt in de mijnen te gaen wercken.
Sijn Majesteyt onderricht zijnde dat'er een groote meenigte volcks hier
en daer verspreyd was sonder eenige tol te betalen / noch eenigh Bevelheb-
ber te erkennen / heeft belast dat men een generale Revenue soude maeken /
en dat al het volck geregistreert soude worden / om de selve dan te laeten
tareeren / het geen gedaen wierdt / brengende haer in parochien / en stelden
die onder de regeeringe van een Casique, daer wierd oock belast dat des Ko-
nings Officiers de gemelde Tollen soude ontsangen. Sijn Majesteyt ziju-
de getreeden in de Tijtels en Rechten van de Koningen Ingas, en Keysers / en
Heeren van dat landt / is als souverain Heer daer van / en dirigeert het
nae sijn welgevallen. In 't begin hebben d'Onder Koningen / en Raeden
bevolcking van de selve te vermeerderen; maer sijn Majesteyt / siende dat
het een van de voornaemste inkomsten van de Kroon was / heeft belast / dat
men de landen / die laegh en leedig waren / soude verkoopen / en dat d'in-
komst daer van in sijn Schatkisten souden gedaen worden: het selfde soude
men oock doen met die geene / die eenige landen besaeten / sonder daer yets
van betaelt te hebben / ten waer datse veertigh jaren daer van besitters
geweest waren. De sneeuw ende[2] Aloxa worden aen de meestbiedende
verpacht / en op gesette tijden betaelt. De Soutpannen / en het Salpeter
soude oock groote inkomsten geven / als het verpacht wierde / verbiedende
het gemeen gebruyck: men heeft het in 't begin in 't werck gestelt / maer
alsoo daer door eenige ongelucken geschiede / om dat d'Indianen geen geld
hadden om te konnen koopen / daerom heeft sijn Majesteyt haer toegelae-
ten / het steensout te mogen gebruycken / alsoo dat die in groote meenighte in
bese Landen gevonden wordt: het Salpeter wordt na Spanjen gesonden /
om buskruyd van te maken.
Pulperias, zijn Kroegen en Comenyen / daer alderhande eetbare waeren
verkocht wordt; in yder Stadt is een getal gestelt om van die te mogen
eysschen / na dat 'er volck in is / en die boven het getal zijn / moeten een seeker
stuck geld aen sijn Majesteyt betalen; dit brengt een groote somme gelds op /
alsoo daer veel Steeden en Dorpen zijn. Yder huys / daer diergelijcke nee-
ring gedaen wordt / betaelt jaerlijcks aen sijn Majesteyt veertigh stucken
van achten.
Het Sublimaet is oock verpacht / hoewel dat daer seer weynigh van ver-
tiert werd / om dat de vrouwen in die landen haer niet blancketten.
De Rechten van de Neegers / die uyt Guinea aldaer komen / zijn seer
groot / om dat'er groote meenighten van slaven jaerlijcks aldaer komen;
voor het inkomen van yder slaef worden twee stucken van achten be-
taelt.
Lalana Vicuña, ofte Digonse Wol / is een van de kostelijckste ende noodt-
saeckelijckste waeren / die by nae de heele wereldt door versonden wordt.
De Vigongne is een viervoetig gedierte / die sich in de klippen en 't geberg-
ten van Peru by troppen onthouden / zijn Castanjebrnyn van koleur / met
eenige witte vlecken / oock somtijts aschgraeuw. Dese dieren hebben een seer
schoone en sachte wol / die nergens in de wereldt gevonden word als daer:
de vremdelingen bewercken het / mengende 't selve met andere wollen / en
maecken daer Laeckens en Kastoor hoeden van: men vind in haer maegh
de kostelijcke Bezar-steen / welcke groeyt door 't eeten van seeckere kruyen
diese in 't wildt weten te vinden.
Sijn Majesteyt fiende dat aen diergelijcke waeren veel geleegen was / en
dat men die in Spanjen / en daer van daen in andere gewesten vervoer de /
sonder yets daer van te betaelen / heeft goedt gevonden dat men daer eenige
Tol op geset heeft / met order dat het uyt Spanjen nae andere Landen
mach vervoert worden / treckende daer van de gerechtigheydt als van an-
dere waeren; maer het bedrog / dattey onder schuylt / is soo groot / dat d'in-
trassen / en andere diergelijcke schuylplaetsen.
Sijn Majesteyt Philippus de tweede, belaste eenige Vigongnien levendigh
van daer nae Spanjen te voeren / om in de bosschen op te brengen / maer
de verandering van het Climaet liet niet toe datse in 't leven bleven.
Op dat de Wijnen ende Olyen uyt Spanjen naer West-Indien souden ge-
voert worden / siende sijn Majesteyt d'inkomsten die daer van konden ko-
men door de Rechten van Almoxari falgos van dese goederen / wierdt goedt
gevonden het planten van Wijngaerden en Olijfboomen / te verbieden: maer
dit kon niet ghehouden worden in Peru, alwaer veel plantagien van Wijk-
gaerden en Olijfboomen zijn / soo datse geen Wijn noch Oly uyt Spanjen van
doen hadden / waer door de geheele negotie daer oock te niet wierdt: ende om
dat er veel luyden buyten verlof plantagien van de bovengelde Wijn en Oly
hadden gemaeckt / soo wierdense tot vergeldinge getareert tegens twee per
cent van al het geen datse jaerlijcks vergaderden van Oly en Wijn.
Het gezeegelt papter wierde daer ingestelt naer de Spaensche gewoonten
van Europa, op dat'er geen valsheydt soude schuylen in Obligatien / en an-
dere dingen / en wierdt geordineert dat alle het papier / dat in alle de Rijcken
van de West-Indien / sijn Catholijcke Majesteyt toebehoorende / gezeegelt
soude worden / en dat niemandt sich soude vervorderen die papieren te zee-
gelen / of te verkoopen / ten zy hy daer toe geauthoriseert was van sijn Ma-
jesteyt; ende dat men geen schriften soude mogen passeren in 't openbaer / ten
zy dat de selfde op gezeegelt papier geschreven waren / maeckende onder-
scheydt van de Zeegels / na dat de saeck vereyscht. d'Eerste zeegel / dat van
een heel vel is / kost 24 Realen: het tweede zegel van een half vel / ses Realen:
de eerste zeegel / dat van een half vel is / een Reael: het tweede zeegel van een
half vel / een quartillo / dat is drie groot.
De Peper is oock verpacht / en wordt verhuert aen de meestbiedende /
maer d'Indiaensche Peper / die Axi genoemt wordt / is daer in soo grooten
quantiteyt / dat de andere Peper weynigh geconsumeert wordt.
Den Paus Alexander de VI. liet aen sijn Catholijcke Majesteyt de tien-
den van de Kerckelijcke Rechten in West-Indien / op dat daer Kercken sou-
den gebouwt worden tot oeffeninge van den heyligen Godsdienst / ende om
d'Indianen in de Christen Leere t'onderrichten / het geen sijn Majesteyt oock
volbracht heeft / bouwende magnifijcke Hooft Kercken / ende Collegie Kerc-
den / en gevende tot oprechtingh van de tienden / daer toe gelaten door de sel-
ve Paus / houdende alleen de twee negende / op dat in Spanjen die betaelin-
gen sullen komen te corresponderen: het resteerende werdt besteedt in geeste-
lijcke inkomsten; soo dat van het geheel Capitael den Bisschop de helft toe-
komt / met de Tafel van de Doyan; en d'ander helft wordt weder in neegen
gedeelt / waer van de Koningh twee deelen treckt / de Kercken en Gasthuy-
sen drie / en de laetste vier aen de Pastoor / van de welcke hy de achtste part
aen de Koster moet geven.
De inkomst van de tiende van de Aerdsbisschoppen / en Bisschoppen /
van wegens de tiende van de Roomsche Pausen / aen sijn Majesteyt geremit-
eenigen Heer daer over zijnde; en daerom geeft sijn Majesteyt order aen sijn
Officiers / dese vacante goederen te vergaderen / en in sijn Majesteyts schatki-
sten te doen. Dese vacante goederen werden in drie partyen gedeelt / endoor sijn
Majesteyt uytgegeven / het eene aen de Prelaet / die de plaets komt te beklee-
den / het ander tot onderhoudt van de Kercken / ende het derde en iaetste deel
wordt uytgegeven aen Aelmoessen. Dit derde deel / dat sijn Majesteyt in
godtvruchtige wercken besteedt / werd jaerlijcks in Spanjen gebracht / buy-
ten de schatkisten van sijn Majesteyt.
Den inkomst van de bulle van de Crusada, is een van de grootste inkom-
sten / die sijn Majesteyt uyt Indien heeft; aen dese inkomst is yder sijn ey-
gen meester / om soo veel te geven als hem goedt dunckt; maer yder een is
geneegen om d'aflaet te genieten / die door den heyligen Paus zijn gegeven;
daer is een bulle van Compositie gegeven door den Paus / aen alle die geene /
die twaelf schellingen van aelmoessen sullen geven / die souden voor yder bulle
geabsolveert zijn van dertigh dueaten van onrechtveerdige goederen die hy
besit / niet wetende wie datse toekomen. Dese bulle worden alle twee jaren
uytgegeven; daer zijn bulle van vier stucken van achten / die zijn voor de
Prelaten / Aerdsbisschoppen / Bisschoppen en Abten; andere zijn van twee
stucken van achten / voor d'Inquisiteurs en Pastooren; andere zijn van een
stuck van acht voor de gemeene Priesters / ende Laique. Het Recht van de
Nejada, of Tafel Recht / wierd ingestelt op de particuliere Officien / tot dat
in de plaets gekomen is het Recht / genoemt La Media Anatta, dat nu alleen
gebleeven is op de Geestelijcken / van het ampt van Aertsbisschop tot het
ampt van Pastoor van een Parochie. Dit wierdt toegestaen van Philippus
de vierde, door Urbanus de achtste, in Romen / in het Jaer 1626 / voor den
tijdt van vijftien jaren; ende die voleyndight zijnde / heeft Innocentius de
tiende het gecontinueert / en weder geauthoriseert / op dat het besteed sal wer-
den tot kosten van den oorlogh / tegens de vyanden van het Christenrijck.
Men vergadert dan alle d'inkomsten die vervallen zijn / op een maend naer /
rekenende tegens soo veel / als het vijf jaren te vooren gegeven heeft.
Het Recht van Media Anata wordt in twee malen betaelt / dat bedraeght
de helft van den loon / ende meer onkosten van een Jaer van het Officie / de
helft contant / en d'ander helft binnen een Jaer; daer zijn noch andere Regle-
menten op / die haer bestelde tijdt hebben / en andere soorten van gratien / en
genaden / die dit Recht toehooren / soo dat het heel veel importeert aen de
Kroon / en veel meer inkomsten geeft als Spanjen selver doet.
Dit zijn alle d'inkomsten en Rijckdommen die sijn Majesteyt heeft uyt
soo ver geleegen Rijcken / en dat sonder sijn Onderdanen te verdrucken / maer
alleen om de Kroon te doen stand houden / in de vermeerderinge van de Reli-
gie / en bescherminge van sijn onderdanen / met continnatie van sulcke swa-
re oorlogen tegens sulcke machtige vyanden.
En op dat alle dese schatten met goede order in den naem dan sijn Ma-
jesteyt souden vargadert worden / heeft men in yder Provintie twee Koning-
lijcke Hooge Officiers gestelt / te weten een Schatbewaerder / om dese in-
meester / om reeckeningh van alles op te neemen. De Factoor is een die
het opsicht heeft over alle de goederen / die geprofiteert konnen worden. De
Fiscael is de versorger van de victualie / en van alderhande amonitie van
Oorlogh / soo ter zee als te landt. Dese Koninklijcke Officiers hebben haer
Substituten in de plaetsen daerse selver niet wesen konnen.
Boven dese Officiers is daer een Schrijver van de Koningh / die alleen
d'ordren schrijft die over al gesonden worden / en de Registers van de Mijnen /
ende van de Scheepen. Daer zijn noch andere Officiers / die men Boeck-
honders noemt. Dese schrijven alle dingen om de minste moeyte van de an-
dere Officiers / en tot het beste bewijs van alles wat inkomt / ende uytgaet.
Alle dese Officiers zijn gestelt / op dat'er te beter reeckening sal gegeven wor-
den van de Konincklijcke schatten.
Daer zijn drie opperste Reeckenkamers / met den titul van Konincklijc-
ke audientie van reeckeninge / d'eene is in Nova Hispania, d'ander in Nue-
vo Reyno, en de derde in Peru, ende werden aldaer met Zeegels aen sijn Ma-
jesteyt / die dan regeert / alle de Paquetten van segrutin brieven afvaerdigt /
met Memoriael boecken. Dese doen reeckening aen alle haere onderhoorige
Jurisdictien / of Comptoiren.
Het geen hier verhaelt is / betreft alleen het Rijck van Peru, met die van
Mexico, is het selfde / of seer weynigh onderscheyden; van daer werd by een
gebracht / al wat in Spanjen met de Galjoenen gesonden wordt aen sijn Ma-
jesteyt / als mede voor de particuliere / soo dat men reeckenen kan dat d'over-
vloedige Rijckdom die van daer nae Spanjen gesonden worden / meer be-
draeght als vijf hondert en vijftigh millioenen marcken gouds ende silver /
nae de reeckening van het geen dat geregistreert is in de groote Reeckenka-
mer van West-Indien / behalven het geen dat 'er komt sonder geregistreert
te werden / want daer werdt de derde part niet geregistreert van al het silver
en goudt / en andere Rijckdommen die daer van daen komen. Daer werd
volgens het Register gereeckent / dat de Bergh van Potosi, sedert het Jaer
1545 / tot het Jaer 1667 / drie hondert millioenen marcken silver gegeven
heeft / sonder te reeckenen alle de kostelijcke waeren / gelijck alle de dierbare
Steenen / als Smaragden, Steengranaten, Robijnen, Carboncken, Bezar-
steen, Coraelen, Consenille, Indigo, Suycker, Taback, Huyden, Muscus,
Amber de Gries, Campeche hout, Brasil hout, Casia Fistula, Chocolate, ende
noch meer andere kostelijcke waren.
D'ordinaire inkomst van den Koning / wegens dese Tollen / zijn in netto
3500000 ducaten jaerlijcks / dat zijn 4200000 guldens / buyten alle onkosten
van de Gallioenen.
| De Americaensche zee-roovers. | |