University of Virginia Library

Nu ðu geornlice gæstgerynum,
mon se mæra, modcræfte sec
þurh sefan snyttro, þæt þu soð wite
hu þæt geeode, þa se ælmihtiga
acenned wearð þurh clænne had,
siþþan he Marian, mægða weolman,
mærre meowlan, mundheals geceas,
þæt þær in hwitum hræglum gewerede
englas ne oðeowdun, þa se æþeling cwom,
beorn in Betlem. Bodan wæron gearwe
þa þurh hleoþorcwide hyrdum cyðdon,
sægdon soðne gefean, þætte sunu wære
in middangeard meotudes acenned,
in Betleme. Hwæþre in bocum ne cwið
þæt hy in hwitum þær hræglum oðywden
in þa æþelan tid, swa hie eft dydon
ða se brega mæra to Bethania,
þeoden þrymfæst, his þegna gedryht
gelaðade, leof weorud. Hy þæs lareowes
on þam wildæge word ne gehyrwdon,
hyra sincgiefan. Sona wæron gearwe,
hæleð mid hlaford, to þære halgan byrg,
þær him tacna fela tires brytta
onwrah, wuldres helm, wordgerynum,
ærþon up stige ancenned sunu,
efenece bearn, agnum fæder,
þæs ymb feowertig þe he of foldan ær
from deaðe aras, dagena rimes.
Hæfde þa gefylled, swa ær biforan sungon,
witgena word geond woruld innan
þurh his þrowinga. Þegnas heredon,
lufedun leofwendum lifes agend,
fæder frumsceafta. He him fægre þæs
leofum gesiþum lean æfter geaf,
ond þæt word acwæð waldend engla,
gefysed, frea mihtig, to fæder rice:
“Gefeoð ge on ferððe! Næfre ic from hweorfe,
ac ic lufan symle læste wið eowic,
ond eow meaht giefe ond mid wunige,
awo to ealdre, þæt eow æfre ne bið
þurh gife mine godes onsien.
Farað nu geond ealne yrmenne grund,
geond widwegas, weoredum cyðað,
bodiað ond bremað beorhtne geleafan,
ond fulwiað folc under roderum.
Hweorfað to hæþnum, hergas breotaþ,
fyllað ond feogað, feondscype dwæscað,
sibbe sawað on sefan manna
þurh meahta sped. Ic eow mid wunige,
forð on frofre, ond eow friðe healde
strengðu staþolfæstre on stowa gehware.”

Ða wearð semninga sweg on lyfte
hlud gehyred. Heofonengla þreat,
weorud wlitescyne, wuldres aras,
cwomun on corðre. Cyning ure gewat
þurh þæs temples hrof þær hy to segun,
þa þe leofes þa gen last weardedun
on þam þingstede, þegnas gecorene.
Gesegon hi on heahþu hlaford stigan,
godbearn of grundum. Him wæs geomor sefa
hat æt heortan, hyge murnende,
þæs þe hi swa leofne leng ne mostun
geseon under swegle. Song ahofun
aras ufancunde, æþeling heredun,
lofedun liffruman, leohte gefegun
þe of þæs hælendes heafelan lixte.
Gesegon hy ælbeorhte englas twegen
fægre ymb þæt frumbearn frætwum blican,
cyninga wuldor. Cleopedon of heahþu
wordum wrætlicum ofer wera mengu
beorhtan reorde: “Hwæt bidað ge,
Galilesce guman on hwearfte?
Nu ge sweotule geseoð soðne dryhten
on swegl faran; sigores agend
wile up heonan eard gestigan,
æþelinga ord, mid þas engla gedryht,
ealra folca fruma, fæder eþelstoll.
We mid þyslice þreate willað
ofer heofona gehlidu hlaford fergan
to þære beorhtan byrg mid þas bliðan gedryht,
ealra sigebearna þæt seleste
ond æþeleste, þe ge her on stariað
ond in frofre geseoð frætwum blican.
Wile eft swa þeah eorðan mægðe
sylfa gesecan side herge,
ond þonne gedeman dæda gehwylce
þara ðe gefremedon folc under roderum.”

Ða wæs wuldres weard wolcnum bifongen,
heahengla cyning, ofer hrofas upp,
haligra helm. Hyht wæs geniwad,
blis in burgum, þurh þæs beornes cyme.
Gesæt sigehremig on þa swiþran hand
ece eadfruma agnum fæder.

Gewitan him þa gongan to Hierusalem
hæleð hygerofe, in þa halgan burg,
geomormode, þonan hy god nyhst
up stigende eagum segun,
hyra wilgifan. Þær wæs wopes hring,
torne bitolden; wæs seo treowlufu
hat æt heortan, hreðer innan weoll,
beorn breostsefa. Bidon ealle þær
þegnas þrymfulle þeodnes gehata
in þære torhtan byrig tyn niht þa gen,
swa him sylf bibead swegles agend,
ærþon up stige ealles waldend
on heofona gehyld. Hwite cwoman
eorla eadgiefan englas togeanes.
Ðæt is wel cweden, swa gewritu secgað,
þæt him albeorhte englas togeanes
in þa halgan tid heapum cwoman,
sigan on swegle. Þa wæs symbla mæst
geworden in wuldre. Wel þæt gedafenað
þæt to þære blisse, beorhte gewerede,
in þæs þeodnes burg þegnas cwoman,
weorud wlitescyne. Gesegon wilcuman
on heahsetle heofones waldend,
folca feorhgiefan, frætwum ealles waldend
middangeardes ond mægenþrymmes.

“Hafað nu se halga helle bireafod
ealles þæs gafoles þe hi geardagum
in þæt orlege unryhte swealg.
Nu sind forcumene ond in cwicsusle
gehynde ond gehæfte, in helle grund
duguþum bidæled, deofla cempan.
Ne meahtan wiþerbrogan wige spowan,
wæpna wyrpum, siþþan wuldres cyning,
heofonrices helm, hilde gefremede
wiþ his ealdfeondum anes meahtum,
þær he of hæfte ahlod huþa mæste
of feonda byrig, folces unrim,
þisne ilcan þreat þe ge her on stariað.
Wile nu gesecan sawla nergend
gæsta giefstol, godes agen bearn,
æfter guðplegan. Nu ge geare cunnon
hwæt se hlaford is se þisne here lædeð,
nu ge fromlice freondum togeanes
gongað glædmode. Geatu, ontynað!
Wile in to eow ealles waldend,
cyning on ceastre, corðre ne lytle,
fyrnweorca fruma, folc gelædan
in dreama dream, ðe he on deoflum genom
þurh his sylfes sygor. Sib sceal gemæne
englum ond ældum a forð heonan
wesan wideferh. Wær is ætsomne
godes ond monna, gæsthalig treow,
lufu, lifes hyht, ond ealles leohtes gefea.”

Hwæt, we nu gehyrdan hu þæt hælubearn
þurh his hydercyme hals eft forgeaf,
gefreode ond gefreoþade folc under wolcnum,
mære meotudes sunu, þæt nu monna gehwylc
cwic þendan her wunað, geceosan mot
swa helle hienþu swa heofones mærþu,
swa þæt leohte leoht swa ða laþan niht,
swa þrymmes þræce swa þystra wræce,
swa mid dryhten dream swa mid deoflum hream,
swa wite mid wraþum swa wuldor mid arum,
swa lif swa deað, swa him leofre bið
to gefremmanne, þenden flæsc ond gæst
wuniað in worulde. Wuldor þæs age
þrynysse þrym, þonc butan ende!

Ðæt is þæs wyrðe þætte werþeode
secgen dryhtne þonc duguða gehwylcre
þe us sið ond ær simle gefremede
þurh monigfealdra mægna geryno.
He us æt giefeð ond æhta sped,
welan ofer widlond, ond weder liþe
under swegles hleo. Sunne ond mona,
æþelast tungla eallum scinað,
heofoncondelle, hæleþum on eorðan.
Dreoseð deaw ond ren, duguðe weccaþ
to feorhnere fira cynne,
iecað eorðwelan. Þæs we ealles sculon
secgan þonc ond lof þeodne ussum,
ond huru þære hælo þe he us to hyhte forgeaf,
ða he þa yrmpðu eft oncyrde
æt his upstige þe we ær drugon,
ond geþingade þeodbuendum
wið fæder swæsne fæhþa mæste,
cyning anboren. Cwide eft onhwearf
saulum to sibbe, se þe ær sungen wæs
þurh yrne hyge ældum to sorge:
“Ic þec ofer eorðan geworhte, on þære þu scealt yrmþum lifgan,
wunian in gewinne ond wræce dreogan,
feondum to hroþor fusleoð galan,
ond to þære ilcan scealt eft geweorþan,
wyrmum aweallen, þonan wites fyr
of þære eorðan scealt eft gesecan.”

Hwæt, us þis se æþeling yðre gefremede
þa he leomum onfeng ond lichoman,
monnes magutudre! Siþþan meotodes sunu
engla eþel up gestigan
wolde, weoroda god, us se willa bicwom
heanum to helpe on þa halgan tid.
Bi þon giedd awræc Iob, swa he cuðe,
herede helm wera, hælend lofede,
ond mid siblufan sunu waldendes
freonoman cende, ond hine fugel nemde,
þone Iudeas ongietan ne meahtan
in ðære godcundan gæstes strengðu.
Wæs þæs fugles flyht feondum on eorþan
dyrne ond degol, þam þe deorc gewit
hæfdon on hreþre, heortan stænne.
Noldan hi þa torhtan tacen oncnawan
þe him beforan fremede freobearn godes,
monig mislicu, geond middangeard.
Swa se fæla fugel flyges cunnode;
hwilum engla eard up gesohte,
modig meahtum strang, þone maran ham,
hwilum he to eorþan eft gestylde,
þurh gæstes giefe grundsceat sohte,
wende to worulde. Bi þon se witga song:
“He wæs upp hafen engla fæðmum
in his þa miclan meahta spede,
heah ond halig, ofer heofona þrym.”

Ne meahtan þa þæs fugles flyht gecnawan
þe þæs upstiges ondsæc fremedon,
ond þæt ne gelyfdon, þætte liffruma
in monnes hiw ofer mægna þrym,
halig from hrusan, ahafen wurde.
Ða us geweorðade se þas world gescop,
godes gæstsunu, ond us giefe sealde,
uppe mid englum ece staþelas,
ond eac monigfealde modes snyttru
seow ond sette geond sefan monna.
Sumum wordlaþe wise sendeð
on his modes gemynd þurh his muþes gæst,
æðele ondgiet. Se mæg eal fela
singan ond secgan þam bið snyttru cræft
bifolen on ferðe. Sum mæg fingrum wel
hlude fore hæleþum hearpan stirgan,
gleobeam gretan. Sum mæg godcunde
reccan ryhte æ. Sum mæg ryne tungla
secgan, side gesceaft. Sum mæg searolice
wordcwide writan. Sumum wiges sped
giefeð æt guþe, þonne gargetrum
ofer scildhreadan sceotend sendað,
flacor flangeweorc. Sum mæg fromlice
ofer sealtne sæ sundwudu drifan,
hreran holmþræce. Sum mæg heanne beam
stælgne gestigan. Sum mæg styled sweord,
wæpen gewyrcan. Sum con wonga bigong,
wegas widgielle. Swa se waldend us,
godbearn on grundum, his giefe bryttað.
Nyle he ængum anum ealle gesyllan
gæstes snyttru, þy læs him gielp sceþþe
þurh his anes cræft ofer oþre forð.

Ðus god meahtig geofum unhneawum,
cyning alwihta, cræftum weorðaþ
eorþan tuddor; swylce eadgum blæd
seleð on swegle, sibbe ræreþ
ece to ealdre engla ond monna;
swa he his weorc weorþað. Bi þon se witga cwæð
þæt ahæfen wæren halge gimmas,
hædre heofontungol, healice upp,
sunne ond mona. Hwæt sindan þa
gimmas swa scyne buton god sylfa?
He is se soðfæsta sunnan leoma,
englum ond eorðwarum æþele scima.
Ofer middangeard mona lixeð,
gæstlic tungol, swa seo godes circe
þurh gesomninga soðes ond ryhtes
beorhte bliceð. Swa hit on bocum cwiþ,
siþþan of grundum godbearn astag,
cyning clænra gehwæs, þa seo circe her
æfyllendra eahtnysse bad
under hæþenra hyrda gewealdum.
Þær ða synsceaðan soþes ne giemdon,
gæstes þearfe, ac hi godes tempel
bræcan ond bærndon, blodgyte worhtan,
feodan ond fyldon. Hwæþre forð bicwom
þurh gæstes giefe godes þegna blæd
æfter upstige ecan dryhtnes.

Bi þon Salomon song, sunu Dauiþes,
giedda gearosnottor gæstgerynum,
waldend werþeoda, ond þæt word acwæð:
“Cuð þæt geweorðeð, þætte cyning engla,
meotud meahtum swið, munt gestylleð,
gehleapeð hea dune, hyllas ond cnollas
bewrið mid his wuldre, woruld alyseð,
ealle eorðbuend, þurh þone æþelan styll.”

Wæs se forma hlyp þa he on fæmnan astag,
mægeð unmæle, ond þær mennisc hiw
onfeng butan firenum þæt to frofre gewearð
eallum eorðwarum. Wæs se oþer stiell
bearnes gebyrda, þa he in binne wæs
in cildes hiw claþum bewunden,
ealra þrymma þrym. Wæs se þridda hlyp,
rodorcyninges ræs, þa he on rode astag,
fæder, frofre gæst. Wæs se feorða stiell
in byrgenne, þa he þone beam ofgeaf,
foldærne fæst. Wæs se fifta hlyp
þa he hellwarena heap forbygde
in cwicsusle, cyning inne gebond,
feonda foresprecan, fyrnum teagum,
gromhydigne, þær he gen ligeð
in carcerne clommum gefæstnad,
synnum gesæled. Wæs se siexta hlyp,
haliges hyhtplega, þa he to heofonum astag
on his ealdcyððe. Þa wæs engla þreat
on þa halgan tid hleahtre bliþe
wynnum geworden. Gesawan wuldres þrym,
æþelinga ord, eðles neosan,
beorhtra bolda. þa wearð burgwarum
eadgum ece gefea æþelinges plega.

Þus her on grundum godes ece bearn
ofer heahhleoþu hlypum stylde,
modig æfter muntum. Swa we men sculon
heortan gehygdum hlypum styllan
of mægne in mægen, mærþum tilgan
þæt we to þam hyhstan hrofe gestigan
halgum weorcum, þær is hyht ond blis,
geþungen þegnweorud. Is us þearf micel
þæt we mid heortan hælo secen,
þæt we mid gæste georne gelyfað
þæt þæt hælobearn heonan up stige
mid usse lichoman, lifgende god.

Forþon we a sculon idle lustas,
synwunde forseon, ond þæs sellran gefeon.
Habbað we us to frofre fæder on roderum
ælmeahtigne. He his aras þonan,
halig of heahðu, hider onsendeð,
þa us gescildaþ wið sceþþendra
eglum earhfarum, þi læs unholdan
wunde gewyrcen, þonne wrohtbora
in folc godes forð onsendeð
of his brægdbogan biterne stræl.
Forþon we fæste sculon wið þam færscyte
symle wærlice wearde healdan,
þy læs se attres ord in gebuge,
biter bordgelac, under banlocan,
feonda færsearo. Þæt bið frecne wund,
blatast benna. Utan us beorgan þa,
þenden we on eorðan eard weardien;
utan us to fæder freoþa wilnian,
biddan bearn godes ond þone bliðan gæst
þæt he us gescilde wið sceaþan wæpnum,
laþra lygesearwum, se us lif forgeaf,
leomu, lic ond gæst. Si him lof symle
þurh woruld worulda, wuldor on heofnum.

Ne þearf him ondrædan deofla strælas
ænig on eorðan ælda cynnes,
gromra garfare, gif hine god scildeþ,
duguða dryhten. Is þam dome neah
þæt we gelice sceolon leanum hleotan,
swa we widefeorh weorcum hlodun
geond sidne grund. Us secgað bec
hu æt ærestan eadmod astag
in middangeard mægna goldhord,
in fæmnan fæðm freobearn godes,
halig of heahþu. Huru ic wene me
ond eac ondræde dom ðy reþran,
ðonne eft cymeð engla þeoden,
þe ic ne heold teala þæt me hælend min
on bocum bibead. Ic þæs brogan sceal
geseon synwræce, þæs þe ic soð talge,
þær monig beoð on gemot læded
fore onsyne eces deman.
Þonne cwacað, gehyreð cyning mæðlan,
rodera ryhtend, sprecan reþe word
þam þe him ær in worulde wace hyrdon,
þendan ond yþast meahtan
frofre findan. Þær sceal forht monig
on þam wongstede werig bidan
hwæt him æfter dædum deman wille
wraþra wita. Biþ se scæcen
eorþan frætwa. wæs longe
flodum bilocen, lifwynna dæl,
on foldan. Þonne frætwe sculon
byrnan on bæle; blac rasetteð
recen reada leg, reþe scriþeð
geond woruld wide. Wongas hreosað,
burgstede berstað. Brond bið on tyhte,
æleð ealdgestreon unmurnlice,
gæsta gifrast, þæt geo guman heoldan,
þenden him on eorþan onmedla wæs.

Forþon ic leofra gehwone læran wille
þæt he ne agæle gæstes þearfe,
ne on gylp geote, þenden god wille
þæt he her in worulde wunian mote,
somed siþian sawel in lice,
in þam gæsthofe. Scyle gumena gehwylc
on his geardagum georne biþencan
þæt us milde bicwom meahta waldend
æt ærestan þurh þæs engles word.
Bið nu eorneste þonne eft cymeð,
reðe ond ryhtwis. Rodor bið onhrered,
ond þas miclan gemetu middangeardes
beofiað þonne. Beorht cyning leanað
þæs þe hy on eorþan eargum dædum
lifdon leahtrum fa. Þæs hi longe sculon
ferðwerige onfon in fyrbaðe,
wælmum biwrecene, wraþlic ondlean,
þonne mægna cyning on gemot cymeð,
þrymma mæste. Þeodegsa bið
hlud gehyred bi heofonwoman,
cwaniendra cirm, cerge reotað
fore onsyne eces deman,
þa þe hyra weorcum wace truwiað.
Ðær biþ oðywed egsa mara
þonne from frumgesceape gefrægen wurde
æfre on eorðan. Þær bið æghwylcum
synwyrcendra on þa snudan tid
leofra micle þonne eall þeos læne gesceaft,
þær he hine sylfne on þam sigeþreate
behydan mæge, þonne herga fruma,
æþelinga ord, eallum demeð,
leofum ge laðum, lean æfter ryhte,
þeoda gehwylcre. Is us þearf micel
þæt we gæstes wlite ær þam gryrebrogan
on þas gæsnan tid georne biþencen.

Nu is þon gelicost swa we on laguflode
ofer cald wæter ceolum liðan
geond sidne sæ, sundhengestum,
flodwudu fergen. Is þæt frecne stream
yða ofermæta þe we her on lacað
geond þas wacan woruld, windge holmas
ofer deop gelad. Wæs se drohtað strong
ærþon we to londe geliden hæfdon
ofer hreone hrycg. Þa us help bicwom,
þæt us to hælo hyþe gelædde,
godes gæstsunu, ond us giefe sealde
þæt we oncnawan magun ofer ceoles bord
hwær we sælan sceolon sundhengestas,
ealde yðmearas, ancrum fæste.
Utan us to þære hyðe hyht staþelian,
ða us gerymde rodera waldend,
halge on heahþu, þa he heofonum astag.