The Vercelli Book :: :: University of Virginia Library

The Vercelli Book

[section]

ANDREAS

FATES OF THE APOSTLES

Collapse All | Expand All expand section

ANDREAS

Hwæt! We gefrunan on fyrndagum
twelfe under tunglum tireadige hæleð,
þeodnes þegnas. No hira þrym alæg
camprædenne þonne cumbol hneotan,
syððan hie gedældon, swa him dryhten sylf,
heofona heahcyning, hlyt getæhte.

Þæt wæron mære men ofer eorðan,
frome folctogan ond fyrdhwate,
rofe rincas, þonne rond ond hand
on herefelda helm ealgodon,
on meotudwange. Wæs hira Matheus sum,
se mid Iudeum ongan godspell ærest
wordum writan wundorcræfte.
Þam halig god hlyt geteode
ut on þæt igland þær ænig þa git
ellþeodigra eðles ne mihte
blædes brucan. Oft him bonena hand
on herefelda hearde gesceode.

Eal wæs þæt mearcland morðre bewunden,
feondes facne, folcstede gumena,
hæleða eðel. Næs þær hlafes wist
werum on þam wonge, ne wæteres drync
to bruconne, ah hie blod ond fel,
fira flæschoman, feorrancumenra,
ðegon geond þa þeode. Swelc wæs þeaw hira
þæt hie æghwylcne ellðeodigra
dydan him to mose meteþearfendum,
þara þe þæt ealand utan sohte.
Swylc wæs þæs folces freoðoleas tacen,
unlædra eafoð, þæt hie eagena gesihð,
hettend heorogrimme, heafodgimmas

agetton gealgmode gara ordum.
Syððan him geblendan bitere tosomne,
dryas þurh dwolcræft, drync unheorne,
se onwende gewit, wera ingeþanc,
heortan on hreðre, (hyge wæs oncyrred),
þæt hie ne murndan æfter mandreame,
hæleþ heorogrædige, ac hie hig ond gærs
for meteleaste meðe gedrehte.

Þa wæs Matheus to þære mæran byrig
cumen in þa ceastre. Þær wæs cirm micel
geond Mermedonia, manfulra hloð,
fordenera gedræg, syþþan deofles þegnas
geascodon æðelinges sið.
Eodon him þa togenes, garum gehyrsted,
lungre under linde, (nalas late wæron),
eorre æscberend, to þam orlege.
Hie þam halgan þær handa gebundon
ond fæstnodon feondes cræfte,
hæleð hellfuse, ond his heafdes segl
abreoton mid billes ecge. Hwæðre he in breostum þa git
herede in heortan heofonrices weard,
þeah ðe he atres drync atulne onfenge.
Eadig ond onmod, he mid elne forð
wyrðode wordum wuldres aldor,
heofonrices weard, halgan stefne,
of carcerne. Him wæs Cristes lof
on fyrhðlocan fæste bewunden.

He þa wepende weregum tearum
his sigedryhten sargan reorde
grette, gumena brego, geomran stefne,
weoruda wilgeofan, ond þus wordum cwæð:
“Hu me elþeodige inwitwrasne
searonet seowað! A ic symles wæs
on wega gehwam willan þines
georn on mode; nu ðurh geohða sceal
dæde fremman swa þa dumban neat.

Þu ana canst ealra gehygdo,
meotud mancynnes, mod in hreðre.
Gif þin willa sie, wuldres aldor,
þæt me wærlogan wæpna ecgum,
sweordum, aswebban, ic beo sona gearu
to adreoganne þæt ðu, drihten min,
engla eadgifa, eðelleasum,
dugeða dædfruma, deman wille.
Forgif me to are, ælmihtig god,
leoht on þissum life, þy læs ic lungre scyle,
ablended in burgum, æfter billhete
þurh hearmcwide heorugrædigra,
laðra leodsceaðena, leng þrowian
edwitspræce. Ic to anum þe,
middangeardes weard, mod staþolige,
fæste fyrhðlufan, ond þe, fæder engla,
beorht blædgifa, biddan wille
ðæt ðu me ne gescyrige mid scyldhetum,
werigum wrohtsmiðum, on þone wyrrestan,
dugoða demend, deað ofer eorðan.”

Æfter þyssum wordum com wuldres tacen
halig of heofenum, swylce hadre segl
to þam carcerne. Þær gecyðed wearð
þæt halig god helpe gefremede,
ða wearð gehyred heofoncyninges stefn
wrætlic under wolcnum, wordhleoðres sweg
mæres þeodnes. He his maguþegne
under hearmlocan hælo ond frofre
beadurofum abead beorhtan stefne:

“Ic þe, Matheus, mine sylle
sybbe under swegle. Ne beo ðu on sefan to forht,
ne on mode ne murn. Ic þe mid wunige
ond þe alyse of þyssum leoðubendum,
ond ealle þa menigo þe þe mid wuniað
on nearonedum. Þe is neorxnawang,
blæda beorhtost, boldwela fægrost,

hama hyhtlicost, halegum mihtum
torht ontyned. Þær ðu tyres most,
to widan feore willan brucan.
Geþola þeoda þrea! Nis seo þrah micel
þæt þe wærlogan witebendum,
synnige ðurh searocræft, swencan motan.
Ic þe Andreas ædre onsende
to hleo ond to hroðre in þas hæðenan burg.
He ðe alyseð of þyssum leodhete.
Is to þære tide tælmet hwile
emne mid soðe seofon ond twentig
nihtgerimes, þæt ðu of nede most,
sorgum geswenced, sigore gewyrðod,
hweorfan of henðum in gehyld godes.”

Gewat him þa se halga helm ælwihta,
engla scyppend, to þam uplican
eðelrice. He is on riht cyning,
staðolfæst styrend, in stowa gehwam.

Ða wæs Matheus miclum onbryrded
niwan stefne. Nihthelm toglad,
lungre leorde, Leoht æfter com,
dægredwoma. Duguð samnade,
hæðne hildfrecan, heapum þrungon,
(guðsearo gullon, garas hrysedon),
bolgenmode, under bordhreoðan.
Woldon cunnian hwæðer cwice lifdon
þa þe on carcerne clommum fæste
hleoleasan wic hwile wunedon,
hwylcne hie to æte ærest mihton
æfter fyrstmearce feores berædan.
Hæfdon hie on rune ond on rimcræfte
awriten, wælgrædige, wera endestæf,
hwænne hie to mose meteþearfendum
on þære werþeode weorðan sceoldon.

Cirmdon caldheorte, (corðor oðrum getang),

reðe ræsboran. Rihtes ne gimdon,
meotudes mildse. Oft hira mod onwod
under dimscuan deofles larum,
þonne hie unlædra eafeðum gelyfdon.
Hie ða gemetton modes glawne,
haligne hæle, under heolstorlocan
bidan beadurofne þæs him beorht cyning,
engla ordfruma, unnan wolde.
Ða wæs first agan frumrædenne
þinggemearces butan þrim nihtum,
swa hit wælwulfas awriten hæfdon
þæt hie banhringas abrecan þohton,
lungre tolysan lic ond sawle,
ond þonne todælan duguðe ond geogoðe,
werum to wiste ond to wilþege,
fæges flæschoman. Feorh ne bemurndan,
grædige guðrincas, hu þæs gastes sið
æfter swyltcwale geseted wurde.
Swa hie symble ymb þritig þing gehedon
nihtgerimes; wæs him neod micel
þæt hie tobrugdon blodigum ceaflum
fira flæschoman him to foddorþege.

Þa wæs gemyndig, se ðe middangeard
gestaðelode strangum mihtum,
hu he in ellþeodigum yrmðum wunode,
belocen leoðubendum, þe oft his lufan adreg
for Ebreum ond Israhelum;
swylce he Iudea galdorcræftum
wiðstod stranglice. Þa sio stefn gewearð
gehered of heofenum; þær se halga wer
in Achaia, Andreas, wæs,
(leode lærde on lifes weg),
þa him cirebaldum cininga wuldor,
meotud mancynnes, modhord onleac,
weoruda drihten, ond þus wordum cwæð:

“Ðu scealt feran ond frið lædan,

siðe gesecan, þær sylfætan
eard weardigað, eðel healdaþ
morðorcræftum. Swa is þære menigo þeaw
þæt hie uncuðra ængum ne willað
on þam folcstede feores geunnan
syþþan manfulle on Mermedonia
onfindaþ feasceaftne. Þær sceall feorhgedal,
earmlic ylda cwealm, æfter wyrþan.
Ðær ic seomian wat þinne sigebroðor
mid þam burgwarum bendum fæstne.
Nu bið fore þreo niht þæt he on þære þeode sceal
fore hæðenra handgewinne
þurh gares gripe gast onsendan,
ellorfusne, butan ðu ær cyme.”

Ædre him Andreas agef andsware:
“Hu mæg ic, dryhten min, ofer deop gelad
fore gefremman on feorne weg
swa hrædlice, heofona scyppend,
wuldres waldend, swa ðu worde becwist?
Ðæt mæg engel þin eað geferan,
halig of heofenum con him holma begang,
sealte sæstreamas ond swanrade,
waroðfaruða gewinn ond wæterbrogan,
wegas ofer widland. Ne synt me winas cuðe,
eorlas elþeodige, ne þær æniges wat
hæleða gehygdo, ne me herestræta
ofer cald wæter cuðe sindon.”

Him ða ondswarude ece dryhten:
“Eala, Andreas, þæt ðu a woldest
þæs siðfætes sæne weorþan!
Nis þæt uneaðe eallwealdan gode
to gefremmanne on foldwege,
ðæt sio ceaster hider on þas cneorisse
under swegles gang aseted wyrðe,
breogostol breme, mid þam burgwarum,
gif hit worde becwið wuldres agend.

Ne meaht ðu þæs siðfætes sæne weorðan,
ne on gewitte to wac, gif ðu wel þencest
wið þinne waldend wære gehealdan,
treowe tacen. Beo ðu on tid gearu;
ne mæg þæs ærendes ylding wyrðan.
Ðu scealt þa fore geferan ond þin feorh beran
in gramra gripe, ðær þe guðgewinn
þurh hæðenra hildewoman,
beorna beaducræft, geboden wyrðeð.
Scealtu æninga mid ærdæge,
emne to morgene, æt meres ende
ceol gestigan ond on cald wæter
brecan ofer bæðweg. Hafa bletsunge
ofer middangeard mine, þær ðu fere!”

Gewat him þa se halga healdend ond wealdend,
upengla fruma, eðel secan,
middangeardes weard, þone mæran ham,
þær soðfæstra sawla moton
æfter lices hryre lifes brucan.

Þa wæs ærende æðelum cempan
aboden in burgum, ne wæs him bleað hyge,
ah he wæs anræd ellenweorces,
heard ond higerof, nalas hildlata,
gearo, guðe fram, to godes campe.
Gewat him þa on uhtan mid ærdæge
ofer sandhleoðu to sæs faruðe,
þriste on geþance, ond his þegnas mid,
gangan on greote. Garsecg hlynede,
beoton brimstreamas. Se beorn wæs on hyhte,
syðþan he on waruðe widfæðme scip
modig gemette. Þa com morgentorht
beacna beorhtost ofer breomo sneowan,
halig of heolstre. Heofoncandel blac
ofer lagoflodas. He ðær lidweardas,
þrymlice þry þegnas gemette,
modiglice menn, on merebate

sittan siðfrome, swylce hie ofer sæ comon.
Þæt wæs drihten sylf, dugeða wealdend,
ece ælmihtig, mid his englum twam.
Wæron hie on gescirplan scipferendum,
eorlas onlice ealiðendum,
þonne hie on flodes fæðm ofer feorne weg
on cald wæter ceolum lacað.

Hie ða gegrette, se ðe on greote stod,
fus on faroðe, fægn reordade:
“Hwanon comon ge ceolum liðan,
macræftige menn, on mereþissan,
ane ægflotan? Hwanon eagorstream
ofer yða gewealc eowic brohte?”

Him ða ondswarode ælmihti god,
swa þæt ne wiste, se ðe þæs wordes bad,
hwæt se manna wæs meðelhegendra,
þe he þær on waroðe wiðþingode:

“We of Marmedonia mægðe syndon
feorran geferede. Us mid flode bær
on hranrade heahstefn naca,
snellic sæmearh, snude bewunden,
oðþæt we þissa leoda land gesohton,
wære bewrecene, swa us wind fordraf.”

Him þa Andreas eaðmod oncwæð:
“Wolde ic þe biddan, þeh ic þe beaga lyt,
sincweorðunga, syllan meahte,
þæt ðu us gebrohte brante ceole,
hea hornscipe, ofer hwæles eðel
on þære mægðe. Bið ðe meorð wið god,
þæt ðu us on lade liðe weorðe.”

Eft him ondswarode æðelinga helm
of yðlide, engla scippend:
“Ne magon þær gewunian widferende,
ne þær elþeodige eardes brucað,
ah in þære ceastre cwealm þrowiað,
þa ðe feorran þyder feorh gelædaþ,

ond þu wilnast nu ofer widne mere
þæt ðu on þa fægðe þine feore spilde.”

Him þa Andreas agef ondsware:
“Usic lust hweteð on þa leodmearce,
mycel modes hiht, to þære mæran byrig,
þeoden leofesta, gif ðu us þine wilt
on merefaroðe miltse gecyðan.”

Him ondswarode engla þeoden,
neregend fira, of nacan stefne:
“We ðe estlice mid us willað
ferigan freolice ofer fisces bæð
efne to þam lande þær þe lust myneð
to gesecanne, syððan ge eowre
gafulrædenne agifen habbað,
sceattas gescrifene, swa eow scipweardas,
aras ofer yðbord, unnan willað.”

Him þa ofstlice Andreas wið,
wineþearfende, wordum mælde:
“Næbbe ic fæted gold ne feohgestreon,
welan ne wiste ne wira gespann,
landes ne locenra beaga, þæt ic þe mæge lust ahwettan,
willan in worulde, swa ðu worde becwist.”

Him þa beorna breogo, þær he on bolcan sæt,
ofer waroða geweorp wiðþingode:
“Hu gewearð þe þæs, wine leofesta,
ðæt ðu sæbeorgas secan woldes,
merestreama gemet, maðmum bedæled,
ofer cald cleofu ceoles neosan?
Nafast þe to frofre on faroðstræte
hlafes wiste ne hlutterne
drync to dugoðe. Is se drohtað strang
þam þe lagolade lange cunnaþ.”

Ða him Andreas ðurh ondsware,
wis on gewitte, wordhord onleac:
“Ne gedafenað þe, nu þe dryhten geaf
welan ond wiste ond woruldspede,

ðæt ðu ondsware mid oferhygdum,
sece sarcwide. Selre bið æghwam
þæt he eaðmedum ellorfusne
oncnawe cuðlice, swa þæt Crist bebead,
þeoden þrymfæst. We his þegnas synd
gecoren to cempum. He is cyning on riht,
wealdend ond wyrhta wuldorþrymmes,
an ece god eallra gesceafta,
swa he ealle befehð anes cræfte,
hefon ond eorðan, halgum mihtum,
sigora selost. He ðæt sylfa cwæð,
fæder folca gehwæs, ond us feran het
geond ginne grund gasta streonan:
‘Farað nu geond ealle eorðan sceatas
emne swa wide swa wæter bebugeð,
oððe stedewangas stræte gelicgaþ.
Bodiað æfter burgum beorhtne geleafan
ofer foldan fæðm. Ic eow freoðo healde.
Ne ðurfan ge on þa fore frætwe lædan,
gold ne seolfor. Ic eow goda gehwæs
on eowerne agenne dom est ahwette.’
Nu ðu seolfa miht sið userne
gehyran hygeþancol. Ic sceal hraðe cunnan
hwæt ðu us to duguðum gedon wille.”

Him þa ondswarode ece dryhten:
“Gif ge syndon þegnas þæs þe þrym ahof
ofer middangeard, swa ge me secgaþ,
ond ge geheoldon þæt eow se halga bead,
þonne ic eow mid gefean ferian wille
ofer brimstreamas, swa ge benan sint.”

Þa in ceol stigon collenfyrhðe,
ellenrofe, æghwylcum wearð
on merefaroðe mod geblissod.
Ða ofer yða geswing Andreas ongann
mereliðendum miltsa biddan
wuldres aldor, ond þus wordum cwæð:

“Forgife þe dryhten domweorðunga,
willan in worulde ond in wuldre blæd,
meotud manncynnes, swa ðu me hafast
on þyssum siðfæte sybbe gecyðed!”

Gesæt him þa se halga helmwearde neah,
æðele be æðelum. Æfre ic ne hyrde
þon cymlicor ceol gehladenne
heahgestreonum. Hæleð in sæton,
þeodnas þrymfulle, þegnas wlitige.
Ða reordode rice þeoden,
ece ælmihtig, heht his engel gan,
mærne maguþegn, ond mete syllan,
frefran feasceafte ofer flodes wylm,
þæt hie þe eað mihton ofer yða geþring
drohtaþ adreogan. Þa gedrefed wearð,
onhrered hwælmere. Hornfisc plegode,
glad geond garsecg, ond se græga mæw
wælgifre wand. Wedercandel swearc,
windas weoxon, wægas grundon,
streamas styredon, strengas gurron,
wædo gewætte. Wæteregsa stod
þreata þryðum. Þegnas wurdon
acolmode. Ænig ne wende
þæt he lifgende land begete,
þara þe mid Andreas on eagorstream
ceol gesohte. Næs him cuð þa gyt
hwa þam sæflotan sund wisode.

Him þa se halga on holmwege
ofer argeblond, Andreas þa git,
þegn þeodenhold, þanc gesægde,
ricum ræsboran, þa he gereordod wæs:

“Ðe þissa swæsenda soðfæst meotud,
lifes leohtfruma, lean forgilde,
weoruda waldend, ond þe wist gife,
heofonlicne hlaf, swa ðu hyldo wið me
ofer firigendstream freode gecyðdest!

Nu synt geþreade þegnas mine,
geonge guðrincas. Garsecg hlymmeð,
geofon geotende. Grund is onhrered,
deope gedrefed, duguð is geswenced,
modigra mægen myclum gebysgod.”

Him of helman oncwæð hæleða scyppend:
“Læt nu geferian flotan userne,
lid to lande ofer lagufæsten,
ond þonne gebidan beornas þine,
aras on earde, hwænne ðu eft cyme.”

Edre him þa eorlas agefan ondsware,
þegnas þrohthearde, þafigan ne woldon
ðæt hie forleton æt lides stefnan
leofne lareow ond him land curon:

“Hwider hweorfað we hlafordlease,
geomormode, gode orfeorme,
synnum wunde, gif we swicað þe?
We bioð laðe on landa gehwam,
folcum fracoðe, þonne fira bearn,
ellenrofe, æht besittaþ,
hwylc hira selost symle gelæste
hlaforde æt hilde, þonne hand ond rond
on beaduwange billum forgrunden
æt niðplegan nearu þrowedon.”

Ða reordade rice þeoden,
wærfæst cining, word stunde ahof:
“Gif ðu þegn sie þrymsittendes,
wuldorcyninges, swa ðu worde becwist,
rece þa gerynu, hu he reordberend
lærde under lyfte. Lang is þes siðfæt
ofer fealuwne flod; frefra þine
mæcgas on mode. Mycel is nu gena
lad ofer lagustream, land swiðe feorr
to gesecanne. Sund is geblonden,
grund wið greote. God eaðe mæg
heaðoliðendum helpe gefremman.”

Ongan þa gleawlice gingran sine,
wuldorspedige weras wordum trymman:
“Ge þæt gehogodon, þa ge on holm stigon,
þæt ge on fara folc feorh gelæddon,
ond for dryhtnes lufan deað þrowodon,
on Ælmyrcna eðelrice
sawle gesealdon. Ic þæt sylfa wat,
þæt us gescyldeð scyppend engla,
weoruda dryhten. Wæteregesa sceal,
geðyd ond geðreatod þurh þryðcining,
lagu lacende, liðra wyrðan.
Swa gesælde iu, þæt we on sæbate
ofer waruðgewinn wæda cunnedan,
faroðridende. Frecne þuhton
egle ealada. Eagorstreamas
beoton bordstæðu, brim oft oncwæð,
yð oðerre. Hwilum upp astod
of brimes bosme on bates fæðm
egesa ofer yðlid. Ælmihtig þær,
meotud mancynnes, on mereþyssan
beorht basnode. Beornas wurdon
forhte on mode, friðes wilnedon,
miltsa to mærum. Þa seo menigo ongan
clypian on ceole, cyning sona aras,
engla eadgifa, yðum stilde,
wæteres wælmum. Windas þreade,
sæ sessade, smylte wurdon
merestreama gemeotu. Ða ure mod ahloh
syððan we gesegon under swegles gang
windas ond wægas ond wæterbrogan
forhte gewordne for frean egesan.
Forþan ic eow to soðe secgan wille,
þæt næfre forlæteð lifgende god
eorl on eorðan, gif his ellen deah.”

Swa hleoðrode halig cempa,
ðeawum geþancul. Þegnas lærde

eadig oreta, eorlas trymede,
oððæt hie semninga slæp ofereode,
meðe be mæste. Mere sweoðerade,
yða ongin eft oncyrde,
hreoh holmþracu. Þa þam halgan wearð
æfter gryrehwile gast geblissod.

Ongan ða reordigan rædum snottor,
wis on gewitte, wordlocan onspeonn:
“Næfre ic sælidan selran mette,
macræftigran, þæs ðe me þynceð,
rowend rofran, rædsnotterran,
wordes wisran. Ic wille þe,
eorl unforcuð, anre nu gena
bene biddan, þeah ic þe beaga lyt,
sincweorðunga, syllan mihte,
fætedsinces. Wolde ic freondscipe,
þeoden þrymfæst, þinne, gif ic mehte,
begitan godne. Þæs ðu gife hleotest,
haligne hyht on heofonþrymme,
gif ðu lidwerigum larna þinra
este wyrðest. Wolde ic anes to ðe,
cynerof hæleð, cræftes neosan,
ðæt ðu me getæhte, nu þe tir cyning
ond miht forgef, manna scyppend,
hu ðu wægflotan wære bestemdon,
sæhengeste, sund wisige.
Ic wæs on gifeðe iu ond nu þa
syxtyne siðum on sæbate,
mere hrerendum mundum freorig,
eagorstreamas, (is ðys ane ma),
swa ic æfre ne geseah ænigne mann,
þryðbearn hæleða, þe gelicne,
steoran ofer stæfnan. Streamwelm hwileð,
beateþ brimstæðo. Is þes bat ful scrid,
færeð famigheals, fugole gelicost
glideð on geofone. Ic georne wat

þæt ic æfre ne geseah ofer yðlade
on sæleodan syllicran cræft.
Is þon geliccost swa he on landsceare
stille stande, þær hine storm ne mæg,
wind awecgan, ne wæterflodas
brecan brondstæfne, hwæðere on brim snoweð
snel under segle. Ðu eart seolfa geong,
wigendra hleo, nalas wintrum frod,
hafast þe on fyrhðe, faroðlacende,
eorles ondsware. Æghwylces canst
worda for worulde wislic andgit.”

Him ondswarode ece dryhten:
“Oft þæt gesæleð, þæt we on sælade,
scipum under scealcum, þonne sceor cymeð,
brecað ofer bæðweg, brimhengestum.
Hwilum us on yðum earfoðlice
gesæleð on sæwe, þeh we sið nesan,
frecne geferan. Flodwylm ne mæg
manna ænigne ofer meotudes est
lungre gelettan; ah him lifes geweald,
se ðe brimu bindeð, brune yða
ðyð ond þreatað. He þeodum sceal
racian mid rihte, se ðe rodor ahof
ond gefæstnode folmum sinum,
worhte ond wreðede, wuldras fylde
beorhtne boldwelan, swa gebledsod wearð
engla eðel þurh his anes miht.
Forþan is gesyne, soð orgete,
cuð oncnawen, þæt ðu cyninges eart
þegen geþungen, þrymsittendes,
forþan þe sona sæholm oncneow,
garsecges begang, þæt ðu gife hæfdes
haliges gastes. Hærn eft onwand,
aryða geblond. Egesa gestilde,
widfæðme wæg. Wædu swæðorodon
seoðþan hie ongeton þæt ðe god hæfde

wære bewunden, se ðe wuldres blæd
gestaðolade strangum mihtum.”

Þa hleoðrade halgan stefne
cempa collenferhð, cyning wyrðude,
wuldres waldend, ond þus wordum cwæð:
“Wes ðu gebledsod, brego mancynnes,
dryhten hælend! A þin dom lyfað!
Ge neh ge feor is þin nama halig,
wuldre gewlitegad ofer werþeoda,
miltsum gemærsod. Nænig manna is
under heofonhwealfe, hæleða cynnes,
ðætte areccan mæg oððe rim wite
hu ðrymlice, þeoda baldor,
gasta geocend, þine gife dælest.
Huru is gesyne, sawla nergend,
þæt ðu þissum hysse hold gewurde
ond hine geongne geofum wyrðodest,
wis on gewitte ond wordcwidum.
Ic æt efenealdum æfre ne mette
on modsefan maran snyttro.”

Him ða of ceole oncwæð cyninga wuldor,
frægn fromlice fruma ond ende:
“Saga, þances gleaw þegn, gif ðu cunne,
hu ðæt gewurde be werum tweonum,
þæt ða arleasan inwidþancum,
Iudea cynn wið godes bearne
ahof hearmcwide. Hæleð unsælige
no ðær gelyfdon in hira liffruman,
grome gealgmode, þæt he god wære,
þeah ðe he wundra feala weorodum gecyðde,
sweotulra ond gesynra. Synnige ne mihton
oncnawan þæt cynebearn, se ðe acenned wearð
to hleo ond to hroðre hæleða cynne,
eallum eorðwarum. Æþelinge weox
word ond wisdom, ah he þara wundra a,
domagende, dæl nænigne

frætre þeode beforan cyðde.”

Him ða Andreas agef andsware:
“Hu mihte þæt gewyrðan in werþeode,
þæt ðu ne gehyrde hælendes miht,
gumena leofost, hu he his gif cyðde
geond woruld wide, wealdendes bearn?
Sealde he dumbum gesprec, deafe gehyrdon,
healtum ond hreofum hyge blissode,
ða þe limseoce lange wæron,
werige, wanhale, witum gebundene,
æfter burhstedum blinde gesegon.
Swa he on grundwæge gumena cynnes
manige missenlice men of deaðe
worde awehte. Swylce he eac wundra feala
cynerof cyðde þurh his cræftes miht.
He gehalgode for heremægene
win of wætere ond wendan het,
beornum to blisse, on þa beteran gecynd.
Swylce he afedde of fixum twam
ond of fif hlafum fira cynnes
fif ðusendo. Feðan sæton,
reonigmode, reste gefegon,
werige æfter waðe, wiste þegon,
menn on moldan, swa him gemedost wæs.
Nu ðu miht gehyran, hyse leofesta,
hu us wuldres weard wordum ond dædum
lufode in life, ond þurh lare speon
to þam fægeran gefean, þær freo moton,
eadige mid englum, eard weardigan,
þa ðe æfter deaðe dryhten secað.”

Ða gen weges weard wordhord onleac,
beorn ofer bolcan, beald reordade:
“Miht ðu me gesecgan, þæt ic soð wite,
hwæðer wealdend þin wundor on eorðan,
þa he gefremede nalas feam siðum,
folcum to frofre beforan cyðde,

þær bisceopas ond boceras
ond ealdormenn æht besæton,
mæðelhægende? Me þæt þinceð,
ðæt hie for æfstum inwit syredon
þurh deopne gedwolan. Deofles larum
hæleð hynfuse hyrdon to georne,
wraðum wærlogan. Hie seo wyrd beswac,
forleolc ond forlærde. Nu hie lungre sceolon,
werige mid werigum, wræce þrowian,
biterne bryne on banan fæðme.”

Him ða Andreas agef ondsware:
“Secge ic ðe to soðe ðæt he swiðe oft
beforan fremede folces ræswum
wundor æfter wundre on wera gesiehðe,
swylce deogollice dryhten gumena
folcræd fremede, swa he to friðe hogode.”

Him ondswarode æðelinga helm:
“Miht ðu, wis hæleð, wordum gesecgan,
maga mode rof, mægen þa he cyðde,
deormod on digle, ða mid dryhten oft,
rodera rædend, rune besæton?”

“Him þa Andreas ondsware agef:
“Hwæt frinest ðu me, frea leofesta,
wordum wrætlicum, ond þe wyrda gehwære
þurh snyttra cræft soð oncnawest?”

Ða git him wæges weard wiðþingode:
“Ne frine ic ðe for tæle ne ðurh teoncwide
on hranrade, ac min hige blissað,
wynnum wridað, þurh þine wordlæðe,
æðelum ecne. Ne eom ic ana ðæt,
ac manna gehwam mod bið on hyhte,
fyrhð afrefred, þam þe feor oððe neah
on mode geman hu se maga fremede,
godbearn on grundum. Gastas hweorfon,
sohton siðfrome swegles dreamas,
engla eðel þurh þa æðelan miht.”

Edre him Andreas agef ondsware:
“Nu ic on þe sylfum soð oncnawe,
wisdomes gewit, wundorcræfte
sigesped geseald, (snyttrum bloweð,
beorhtre blisse, breost innanweard),
nu ic þe sylfum secgan wille
oor ond ende, swa ic þæs æðelinges
word ond wisdom on wera gemote
þurh his sylfes muð symle gehyrde.
Oft gesamnodon side herigeas,
folc unmæte, to frean dome,
þær hie hyrcnodon haliges lare.
Ðonne eft gewat æðelinga helm,
beorht blædgifa, in bold oðer,
ðær him togenes, god herigende,
to ðam meðelstede manige comon,
snottre selerædend. Symble gefegon,
beornas bliðheorte, burhweardes cyme.
Swa gesælde iu þæt se sigedema
ferde, frea mihtig. Næs þær folces ma
on siðfate, sinra leoda,
nemne ellefne orettmæcgas,
geteled tireadige. He wæs twelfta sylf.
Þa we becomon to þam cynestole,
þær getimbred wæs tempel dryhtnes,
heah ond horngeap, hæleðum gefrege,
wuldre gewlitegod. Huscworde ongan
þurh inwitðanc ealdorsacerd
herme hyspan, hordlocan onspeon,
wroht webbade. He on gewitte oncneow
þæt we soðfæstes swaðe folgodon,
læston larcwide. He lungre ahof
woðe wiðerhydig wean onblonden:
‘Hwæt, ge syndon earme ofer ealle menn!
Wadað widlastas, weorn geferað
earfoðsiða, ellþeodiges nu

butan leodrihte larum hyrað,
eadiges orhlytte æðeling cyðað,
secgað soðlice þæt mid suna meotudes
drohtigen dæghwæmlice. Þæt is duguðum cuð
hwanon þam ordfruman æðelu onwocon.
He wæs afeded on þysse folcsceare,
cildgeong acenned mid his cneomagum.
Þus syndon haten hamsittende,
fæder ond modur, þæs we gefrægen habbað
þurh modgemynd, Maria ond Ioseph.
Syndon him on æðelum oðere twegen
beornas geborene, broðorsybbum,
suna Iosephes, Simon ond Iacob.’
Swa hleoðrodon hæleða ræswan,
dugoð domgeorne, dyrnan þohton
meotudes mihte. Man eft gehwearf,
yfel endeleas, þær hit ær aras.

Þa se þeoden gewat þegna heape
fram þam meðelstede mihtum geswiðed,
dugeða dryhten, secan digol land.
He þurh wundra feala on þam westenne
cræfta gecyðde þæt he wæs cyning on riht
ofer middangeard, mægene geswiðed,
waldend ond wyrhta wuldorþrymmes,
an ece god eallra gesceafta.
Swylce he oðerra unrim cyðde
wundorworca on wera gesyhðe.

Syþþan eft gewat oðre siðe
getrume mycle, þæt he in temple gestod,
wuldres aldor. Wordhleoðor astag
geond heahræced. Haliges lare
synnige ne swulgon, þeah he soðra swa feala
tacna gecyðde, þær hie to segon.
Swylce he wrætlice wundor agræfene,
anlicnesse engla sinra
geseh, sigora frea, on seles wage,

on twa healfe torhte gefrætwed,
wlitige geworhte. He worde cwæð:
‘Ðis is anlicnes engelcynna
þæs bremestan þe mid þam burgwarum
in þære ceastre is. Cheruphim et Seraphim
þa on swegeldreamum syndon nemned.
Fore onsyne ecan dryhtnes
standað stiðferðe, stefnum herigað,
halgum hleoðrum, heofoncyninges þrym,
meotudes mundbyrd. Her amearcod is
haligra hiw, þurh handmægen
awriten on wealle wuldres þegnas.’
Þa gen worde cwæð weoruda dryhten,
heofonhalig gast, fore þam heremægene:
‘Nu ic bebeode beacen ætywan,
wundor geweorðan on wera gemange,
ðæt þeos onlicnes eorðan sece,
wlitig of wage, ond word sprece,
secge soðcwidum, (þy sceolon gelyfan
eorlas on cyððe), hwæt min æðelo sien.’

Ne dorste þa forhylman hælendes bebod
wundor fore weorodum, ac of wealle ahleop,
frod fyrngeweorc, þæt he on foldan stod,
stan fram stane. Stefn æfter cwom,
hlud þurh heardne, hleoðor dynede,
wordum wemde. Wrætlic þuhte
stiðhycgendum stanes ongin.
Septe sacerdas sweotolum tacnum,
witig werede ond worde cwæð:
‘Ge synd unlæde, earmra geþohta
searowum beswicene, oððe sel nyton,
mode gemyrde. Ge mon cigað
godes ece bearn, þone þe grund ond sund,
heofon ond eorðan ond hreo wægas,
salte sæstreamas ond swegl uppe
amearcode mundum sinum.

Þis is se ilca ealwalda god
ðone on fyrndagum fæderas cuðon.
He Abrahame ond Isace
ond Iocobe gife bryttode,
welum weorðode, wordum sægde
ærest Habrahame æðeles geþingu,
þæt of his cynne cenned sceolde
weorðan wuldres god. Is seo wyrd mid eow
open, orgete, magan eagum nu
geseon sigores god, swegles agend.’

Æfter þyssum wordum weorud hlosnode
geond þæt side sel, (swigodon ealle),
ða ða yldestan eft ongunnon
secgan synfulle, (soð ne oncneowan),
þæt hit drycræftum gedon wære,
scingelacum, þæt se scyna stan
mælde for mannum. Man wridode
geond beorna breost, brandhata nið
weoll on gewitte, weorm blædum fag,
attor ælfæle. Þær orcnawe wearð
þurh teoncwide tweogende mod,
mæcga misgehygd morðre bewunden.

Ða se þeoden bebead þryðweorc faran,
stan on stræte of stedewange,
ond forð gan foldweg tredan,
grene grundas, godes ærendu
larum lædan on þa leodmearce
to Channaneum, cyninges worde
beodan Habrahame mid his eaforum twæm
of eorðscræfe ærest fremman,
lætan landreste, leoðo gadrigean,
gaste onfon ond geogoðhade,
edniwinga andweard cuman,
frode fyrnweotan, folce gecyðan,
hwylcne hie god mihtum ongiten hæfdon.

Gewat he þa feran, swa him frea mihtig,

scyppend wera, gescrifen hæfde,
ofer mearcpaðu, þæt he on Mambre becom
beorhte blican, swa him bebead meotud,
þær þa lichoman lange þrage,
heahfædera hra, beheled wæron.
Het þa ofstlice up astandan
Habraham ond Isaac, æðeling þriddan
Iacob of greote to godes geþinge,
sneome of slæpe þæm fæstan. Het hie to þam siðegyrwan,
faran to frean dome. Sceoldon hie þam folce gecyðan
hwa æt frumsceafte furðum teode
eorðan eallgrene ond upheofon,
hwær se wealdend wære þe þæt weorc staðolade.
Ne dorston þa gelettan leng owihte
wuldorcyninges word. Geweotan ða ða witigan þry
modige mearcland tredan. Forlætan moldern wunigean
open eorðscræfu, woldon hie ædre gecyðan
frumweorca fæder. Þa þæt folc gewearð
egesan geaclod, þær þa æðelingas
wordum weorðodon wuldres aldor.
Hie ða ricene het rices hyrde
to eadwelan oþre siðe
secan mid sybbe swegles dreamas,
ond þæs to widan feore willum neotan.

Nu ðu miht gehyran, hyse leofesta,
hu he wundra worn wordum cyðde,
swa þeah ne gelyfdon larum sinum
modblinde menn. Ic wat manig nu gyt
mycel mære spell ðe se maga fremede,
rodera rædend, ða ðu aræfnan ne miht,
hreðre behabban, hygeþances gleaw.”

Þus Andreas ondlangne dæg
herede hleoðorcwidum haliges lare,
oððæt hine semninga slæp ofereode
on hronrade heofoncyninge neh.
Ða gelædan het lifes brytta
ofer yða geþræc englas sine,
fæðmum ferigean on fæder wære

leofne mid lissum ofer lagufæsten,
oððæt sæwerige slæp ofereode.
Þurh lyftgelac on land becwom
to þære ceastre þe him cining engla [OMITTED]
[OMITTED]ða þa aras siðigean,
eadige on upweg, eðles neosan.
Leton þone halgan be herestræte
swefan on sybbe under swegles hleo,
bliðne bidan burhwealle neh,
his niðhetum, nihtlangne fyrst,
oðþæt dryhten forlet dægcandelle
scire scinan. Sceadu sweðerodon,
wonn under wolcnum. Þa com wederes blæst,
hador heofonleoma, ofer hofu blican.
Onwoc þa wiges heard, (wang sceawode),
fore burggeatum. Beorgas steape,
hleoðu hlifodon, ymbe harne stan
tigelfagan trafu, torras stodon,
windige weallas. Þa se wisa oncneow
þæt he Marmedonia mægðe hæfde
siðe gesohte, swa him sylf bebead,
þa he him fore gescraf, fæder mancynnes.
Geseh he þa on greote gingran sine,
beornas beadurofe, biryhte him
swefan on slæpe. He sona ongann
wigend weccean, ond worde cwæð:

“Ic eow secgan mæg soð orgete,
þæt us gystrandæge on geofones stream
ofer arwelan æðeling ferede.
In þam ceole wæs cyninga wuldor,
waldend werðeode. Ic his word oncneow,
þeh he his mægwlite bemiðen hæfde.”

Him þa æðelingas ondsweorodon,
geonge gencwidum, gastgerynum:
“We ðe, Andreas, eaðe gecyðað

sið userne, þæt ðu sylfa miht
ongitan gleawlice gastgehygdum.
Us sæwerige slæp ofereode.
Þa comon earnas ofer yða wylm
faran on flyhte, feðerum hremige,
us ofslæpendum sawle abrugdon,
mid gefean feredon flyhte on lyfte,
brehtmum bliðe, beorhte ond liðe.
Lissum lufodon ond in lofe wunedon,
þær wæs singal sang ond swegles gong,
wlitig weoroda heap ond wuldres þreat.
Utan ymbe æðelne englas stodon,
þegnas ymb þeoden, þusendmælum,
heredon on hehðo halgan stefne
dryhtna dryhten. Dream wæs on hyhte.

We ðær heahfæderas halige oncneowon
ond martyra mægen unlytel,
sungon sigedryhtne soðfæstlic lof,
dugoð domgeorne. Þær wæs Dauid mid,
eadig oretta, Essages sunu,
for Crist cumen, cining Israhela.
Swylce we gesegon for suna meotudes,
æðelum ecne, eowic standan,
twelfe getealde, tireadige hæleð.
Eow þegnodon þrymsittende,
halige heahenglas. Ðam bið hæleða well
þe þara blissa brucan moton.
Þær wæs wuldres wynn, wigendra þrym,
æðelic onginn, næs þær ænigum gewinn.
Þam bið wræcsið witod, wite geopenad,
þe þara gefeana sceal fremde weorðan,
hean hwearfian, þonne heonon gangaþ.”

Þa wæs modsefa myclum geblissod
haliges on hreðre, syðþan hleoðorcwide
gingran gehyrdon, þæt hie god wolde
onmunan swa mycles ofer menn ealle,

ond þæt word gecwæð wigendra hleo:

“Nu ic, god dryhten, ongiten hæbbe
þæt ðu on faroðstræte feor ne wære,
cyninga wuldur, þa ic on ceol gestah,
ðeh ic on yðfare, engla þeoden,
gasta geocend, ongitan ne cuðe.
Weorð me nu milde, meotud ælmihtig,
bliðe, beorht cyning! Ic on brimstreame
spræc worda worn, wat æfter nu
hwa me wyrðmyndum on wudubate
ferede ofer flodas. Þæt is frofre gast
hæleða cynne. Þær is help gearu,
milts æt mærum, manna gehwylcum,
sigorsped geseald, þam þe seceð to him.”

Ða him fore eagum onsyne wearð
æðeling oðywed in þa ilcan tid,
cining cwicera gehwæs, þurh cnihtes had.
Þa he worde cwæð, wuldres aldor:

“Wes ðu, Andreas, hal, mid þas willgedryht,
ferðgefeonde! Ic þe friðe healde,
þæt þe ne moton mangeniðlan,
grame grynsmiðas, gaste gesceððan.”

Feoll þa to foldan, frioðo wilnode
wordum wis hæleð, winedryhten frægn:
“Hu geworhte ic þæt, waldend fira,
synnig wið seolfne, sawla nergend,
þæt ic þe swa godne ongitan ne meahte
on wægfære, þær ic worda gespræc
minra for meotude ma þonne ic sceolde?”

Him andswarode ealwalda god:
“No ðu swa swiðe synne gefremedest
swa ðu in Achaia ondsæc dydest,
ðæt ðu on feorwegas feran ne cuðe
ne in þa ceastre becuman mehte,
þing gehegan þreora nihta
fyrstgemearces, swa ic þe feran het

ofer wega gewinn. Wast nu þe gearwor
þæt ic eaðe mæg anra gehwylcne
fremman ond fyrþran freonda minra
on landa gehwylc, þær me leofost bið.
Aris nu hrædlice, ræd ædre ongit,
beorn gebledsod, swa þe beorht fæder
geweorðað wuldorgifum to widan aldre,
cræfte ond mihte. Ðu in þa ceastre gong
under burglocan, þær þin broðor is.
Wat ic Matheus þurh mænra hand
hrinen heorudolgum, heafodmagan
searonettum beseted. Þu hine secan scealt,
leofne alysan of laðra hete,
ond eal þæt mancynn þe him mid wunige,
elþeodigra inwitwrasnum,
bealuwe gebundene. Him sceal bot hraðe
weorþan in worulde ond in wuldre lean,
swa ic him sylfum ær secgende wæs.

Nu ðu, Andreas, scealt edre geneðan
in gramra gripe. Is þe guð weotod,
heardum heoruswengum scel þin hra dæled
wundum weorðan, wættre geliccost
faran flode blod. Hie þin feorh ne magon
deaðe gedælan, þeh ðu drype ðolie,
synnigra slege. Ðu þæt sar aber;
ne læt þe ahweorfan hæðenra þrym,
grim gargewinn, þæt ðu gode swice,
dryhtne þinum. Wes a domes georn;
læt ðe on gemyndum hu þæt manegum wearð
fira gefrege geond feala landa,
þæt me bysmredon bennum fæstne
weras wansælige. Wordum tyrgdon,
slogon ond swungon, synnige ne mihton
þurh sarcwide soð gecyðan.
Þa ic mid Iudeum gealgan þehte,
(rod wæs aræred), þær rinca sum

of minre sidan swat ut forlet,
dreor to foldan. Ic adreah feala
yrmþa ofer eorðan. Wolde ic eow on ðon
þurh bliðne hige bysne onstellan,
swa on ellþeode ywed wyrðeð.
Manige syndon in þysse mæran byrig
þara þe ðu gehweorfest to heofonleohte
þurh minne naman, þeah hie morðres feala
in fyrndagum gefremed habban.”

Gewat him þa se halga heofonas secan,
eallra cyninga cining, þone clænan ham,
eaðmedum upp, þær is ar gelang
fira gehwylcum, þam þe hie findan cann.

Ða wæs gemyndig modgeþyldig,
beorn beaduwe heard, eode in burh hraðe,
anræd oretta, elne gefyrðred,
maga mode rof, meotude getreowe,
stop on stræte, (stig wisode),
swa him nænig gumena ongitan ne mihte,
synfulra geseon. Hæfde sigora weard
on þam wangstede wære betolden
leofne leodfruman mid lofe sinum.
Hæfde þa se æðeling in geþrungen,
Cristes cempa, carcerne neh.
Geseh he hæðenra hloð ætgædere,
fore hlindura hyrdas standan,
seofone ætsomne. Ealle swylt fornam,
druron domlease. Deaðræs forfeng
hæleð heorodreorige. Ða se halga gebæd
bilwytne fæder, breostgehygdum
herede on hehðo heofoncyninges þrym,
godes dryhtendom. Duru sona onarn
þurh handhrine haliges gastes,
ond þær in eode, elnes gemyndig,
hæle hildedeor. Hæðene swæfon,
dreore druncne, deaðwang rudon.

Geseh he Matheus in þam morðorcofan,
hæleð higerofne under heolstorlocan,
secgan dryhtne lof, domweorðinga
engla ðeodne. He ðær ana sæt
geohðum geomor in þam gnornhofe.
Geseh þa under swegle swæsne geferan,
halig haligne. Hyht wæs geniwad.
Aras þa togenes, gode þancade
þæs ðe hie onsunde æfre moston
geseon under sunnan. Syb wæs gemæne
bam þam gebroðrum, blis edniwe.
Æghwæðer oðerne earme beþehte,
cyston hie ond clypton. Criste wæron begen
leofe on mode. Hie leoht ymbscan
halig ond heofontorht. Hreðor innan wæs
wynnum awelled. Þa worde ongan
ærest Andreas æðelne geferan
on clustorcleofan mid cwide sinum
gretan godfyrhtne, sæde him guðgeðingu,
feohtan fara monna: “Nu is þis folc on luste,
hæleð hyder on [OMITTED]
[OMITTED]gewyrht eardes neosan.”

Æfter þyssum wordum wuldres þegnas,
begen þa gebroðor, to gebede hyldon,
sendon hira bene fore bearn godes.
Swylce se halga in þam hearmlocan
his god grette ond him geoce bæd,
hælend helpe, ær þan hra crunge
fore hæðenra hildeþrymme,
ond þa gelædde of leoðobendum
fram þam fæstenne on frið dryhtnes
tu ond hundteontig geteled rime,
swylce feowertig,
generede fram niðe, (þær he nænigne forlet
under burglocan bennum fæstne),

ond þær wifa þa gyt, weorodes to eacan,
anes wana þe fiftig
forhte gefreoðode. Fægen wæron siðes,
lungre leordan, nalas leng bidon
in þam gnornhofe guðgeþingo.

Gewat þa Matheus menigo lædan
on gehyld godes, swa him se halga bebead.
Weorod on wilsið wolcnum beþehte,
þe læs him scyldhatan scyððan comon
mid earhfare, ealdgeniðlan.
Þær þa modigan mid him mæðel gehedan,
treowgeþoftan, ær hie on tu hweorfan.
Ægðer þara eorla oðrum trymede
heofonrices hyht, helle witu
wordum werede. Swa ða wigend mid him,
hæleð higerofe, halgum stefnum
cempan coste cyning weorðadon,
wyrda waldend, þæs wuldres ne bið
æfre mid eldum ende befangen.

Gewat him þa Andreas inn on ceastre
glædmod gangan, to þæs ðe he gramra gemot,
fara folcmægen, gefrægen hæfde,
oððæt he gemette be mearcpaðe
standan stræte neah stapul ærenne.
Gesæt him þa be healfe, hæfde hluttre lufan,
ece upgemynd engla blisse;
þanon basnode under burhlocan
hwæt him guðweorca gifeðe wurde.

Þa gesamnedon side herigeas,
folces frumgaras. To þam fæstenne
wærleasra werod wæpnum comon,
hæðne hildfrecan, to þæs þa hæftas ær
under hlinscuwan hearm þrowedon.
Wendan ond woldon wiðerhycgende
þæt hie on elþeodigum æt geworhton,
weotude wiste. Him seo wen gelah,

syððan mid corðre carcernes duru
eorre æscberend opene fundon,
onhliden hamera geweorc, hyrdas deade.
Hie þa unhyðige eft gecyrdon,
luste belorene, laðspell beran,
sægdon þam folce þæt ðær feorrcundra,
ellreordigra, ænigne to lafe
in carcerne cwicne ne gemetton,
ah þær heorodreorige hyrdas lagan,
gæsne on greote, gaste berofene,
fægra flæschaman. Þa wearð forht manig
for þam færspelle folces ræswa,
hean, hygegeomor, hungres on wenum,
blates beodgastes. Nyston beteran ræd,
þonne hie þa belidenan him to lifnere
deade gefeormedon. Duruþegnum wearð
in ane tid eallum ætsomne
þurh heard gelac hildbedd styred.

Ða ic lungre gefrægn leode tosomne
burgwaru bannan. Beornas comon,
wiggendra þreat, wicgum gengan,
on mearum modige, mæðelhegende,
æscum dealle. Þa wæs eall geador
to þam þingstede þeod gesamnod.
Leton him þa betweonum taan wisian
hwylcne hira ærest oðrum sceolde
to foddurþege feores ongyldan;
hluton hellcræftum, hæðengildum
teledon betwinum. Ða se tan gehwearf
efne ofer ænne ealdgesiða,
se wæs uðweota eorla dugoðe,
heriges on ore. Hraðe siððan wearð
fetorwrasnum fæst, feores orwena.
Cleopode þa collenferhð cearegan reorde,
cwæð he his sylfes sunu syllan wolde

on æhtgeweald, eaforan geongne,
lifes to lisse. Hie ða lac hraðe
þegon to þance. Þeod wæs oflysted,
metes modgeomre, næs him to maðme wynn,
hyht to hordgestreonum. Hungre wæron
þearle geþreatod, swa se ðeodsceaða
reow ricsode. Þa wæs rinc manig,
guðfrec guma, ymb þæs geongan feorh
breostum onbryrded. To þam beadulace
wæs þæt weatacen wide gefrege,
geond þa burh bodad beorne manegum,
þæt hie þæs cnihtes cwealm corðre gesohton,
duguðe ond eogoðe, dæl onfengon
lifes to leofne. Hie lungre to þæs,
hæðene herigweardas, here samnodan
ceastrewarena. Cyrm upp astah
ða se geonga ongann geomran stefne,
gehæfted for herige, hearmleoð galan,
freonda feasceaft, friðes wilnian.
Ne mihte earmsceapen are findan,
freoðe æt þam folce, þe him feores wolde,
ealdres geunnan. Hæfdon æglæcan
sæcce gesohte. Sceolde sweordes ecg,
scerp ond scurheard, of sceaðan folme,
fyrmælum fag, feorh acsigan.

Ða þæt Andrea earmlic þuhte,
þeodbealo þearlic to geðolianne,
þæt he swa unscyldig ealdre sceolde
lungre linnan. Wæs se leodhete
þrist ond þrohtheard. Þrymman sceocan,
modige maguþegnas, morðres on luste,
woldon æninga, ellenrofe,
on þam hysebeorðre heafolan gescenan,
garum agetan. Hine god forstod,
halig of hehðo, hæðenum folce.
Het wæpen wera wexe gelicost

on þam orlege eall formeltan,
þy læs scyldhatan sceððan mihton,
egle ondsacan, ecga þryðum.
Swa wearð alysed of leodhete,
geong of gyrne. Gode ealles þanc,
dryhtna dryhtne, þæs ðe he dom gifeð
gumena gehwylcum, þara þe geoce to him
seceð mid snytrum. Þær bið symle gearu
freod unhwilen, þam þe hie findan cann.

Þa wæs wop hæfen in wera burgum,
hlud heriges cyrm. Hreopon friccan,
mændon meteleaste, meðe stodon,
hungre gehæfte. Hornsalu wunedon,
weste winræced, welan ne benohton
beornas to brucanne on þa bitran tid,
gesæton searuþancle sundor to rune
ermðu eahtigan. Næs him to eðle wynn.

Fregn þa gelome freca oðerne:
“Ne hele se ðe hæbbe holde lare,
on sefan snyttro! Nu is sæl cumen,
þrea ormæte, is nu þearf mycel
þæt we wisfæstra wordum hyran.”

Þa for þære dugoðe deoful ætywde,
wann ond wliteleas, hæfde weriges hiw.
Ongan þa meldigan morþres brytta,
hellehinca, þone halgan wer
wiðerhycgende, ond þæt word gecwæð:
“Her is gefered ofer feorne weg
æðelinga sum innan ceastre,
ellþeodigra, þone ic Andreas
nemnan herde. He eow neon gesceod
ða he aferede of fæstenne
manncynnes ma þonne gemet wære.
Nu ge magon eaðe oncyðdæda
wrecan on gewyrhtum. Lætað wæpnes spor

iren ecgheard, ealdorgeard sceoran,
fæges feorhhord. Gað fromlice
þæt ge wiðerfeohtend wiges gehnægan.”

Him þa Andreas agef ondsware:
“Hwæt, ðu þristlice þeode lærest,
bældest to beadowe! Wæst þe bæles cwealm,
hatne in helle, ond þu here fysest,
feðan to gefeohte. Eart ðu fag wið god,
dugoða demend. Hwæt, ðu deofles stræl,
icest þine yrmðo. Ðe se ælmihtiga
heanne gehnægde, ond on heolstor besceaf,
þær þe cyninga cining clamme belegde,
ond þe syððan a Satan nemdon,
ða ðe dryhtnes a deman cuðon.”

Ða gyt se wiðermeda wordum lærde
folc to gefeohte, feondes cræfte:
“Nu ge gehyrað hæleða gewinnan,
se ðyssum herige mæst hearma gefremede.
Ðæt is Andreas, se me on fliteð
wordum wrætlicum for wera menigo.”

Ða wæs beacen boden burhsittendum.
Ahleopon hildfrome heriges brehtme
ond to weallgeatum wigend þrungon,
cene under cumblum, corðre mycle
to ðam orlege, ordum ond bordum.
Þa worde cwæð weoroda dryhten,
meotud mihtum swið sægde his magoþegne:
“Scealt ðu, Andreas, ellen fremman!
Ne mið ðu for menigo, ah þinne modsefan
staðola wið strangum! Nis seo stund latu
þæt þe wælreowe witum belecgaþ,
cealdan clommum. Cyð þe sylfne,
herd hige þinne, heortan staðola,
þæt hie min on ðe mægen oncnawan.
Ne magon hie ond ne moton ofer mine est
þinne lichoman, lehtrum scyldige,
deaðe gedælan, ðeah ðu drype þolige,

mirce manslaga. Ic þe mid wunige.”

Æfter þam wordum com werod unmæte,
lyswe larsmeoðas, mid lindgecrode,
bolgenmode; bæron ut hræðe
ond þam halgan þær handa gebundon.
Siþþan geypped wæs æðelinga wynn,
ond hie andweardne eagum meahton
gesion sigerofne, þær wæs sec manig
on þam welwange wiges oflysted
leoda duguðe. Lyt sorgodon
hwylc him þæt edlean æfter wurde.
Heton þa lædan ofer landsceare,
ðragmælum teon, torngeniðlan,
swa hie hit frecnost findan meahton.
Drogon deormodne æfter dunscræfum,
ymb stanhleoðo, stærcedferþne,
efne swa wide swa wegas to lagon,
enta ærgeweorc, innan burgum,
stræte stanfage. Storm upp aras
æfter ceasterhofum, cirm unlytel
hæðnes heriges. Wæs þæs halgan lic
sarbennum soden, swate bestemed,
banhus abrocen. Blod yðum weoll,
hatan heolfre. Hæfde him on innan
ellen untweonde, wæs þæt æðele mod
asundrad fram synnum, þeah he sares swa feala
deopum dolgslegum dreogan sceolde.
Swa wæs ealne dæg oððæt æfen com
sigetorht swungen. Sar eft gewod
ymb þæs beornes breost, oðþæt beorht gewat
sunne swegeltorht to sete glidan.
Læddan þa leode laðne gewinnan
to carcerne. He wæs Criste swa þeah
leof on mode. Him wæs leoht sefa
halig heortan neh, hige untyddre.

Þa se halga wæs under heolstorscuwan,
eorl ellenheard, ondlange niht
searoþancum beseted. Snaw eorðan band
wintergeworpum. Weder coledon
heardum hægelscurum, swylce hrim ond forst,
hare hildstapan, hæleða eðel
lucon, leoda gesetu. Land wæron freorig
cealdum cylegicelum, clang wæteres þrym
ofer eastreamas, is brycgade
blæce brimrade. Bliðheort wunode
eorl unforcuð, elnes gemyndig,
þrist ond þrohtheard in þreanedum
wintercealdan niht. No on gewitte blon,
acol for þy egesan, þæs þe he ær ongann,
þæt he a domlicost dryhten herede,
weorðade wordum, oððæt wuldres gim
heofontorht onhlad. Ða com hæleða þreat
to ðære dimman ding, duguð unlytel,
wadan wælgifre weorodes brehtme.
Heton ut hræðe æðeling lædan
in wraðra geweald, wærfæstne hæleð.
Ða wæs eft swa ær ondlangne dæg
swungen sarslegum. Swat yðum weoll
þurh bancofan, blodlifrum swealg,
hatan heolfre. Hra weorces ne sann,
wundum werig. Þa cwom wopes hring
þurh þæs beornes breost, blat ut faran,
weoll waðuman stream, ond he worde cwæð:

“Geseoh nu, dryhten god, drohtað minne,
weoruda willgeofa! Þu wæst ond const
anra gehwylces earfeðsiðas.
Ic gelyfe to ðe, min liffruma,
þæt ðu mildheort me for þinum mægenspedum,
nerigend fira, næfre wille,
ece ælmihtig, anforlætan,
swa ic þæt gefremme, þenden feorh leofað,

min on moldan, þæt ic, meotud, þinum
larum leofwendum lyt geswice.
Þu eart gescyldend wið sceaðan wæpnum,
ece eadfruma, eallum þinum;
ne læt nu bysmrian banan manncynnes,
facnes frumbearn, þurh feondes cræft
leahtrum belecgan þa þin lof berað.”

Ða ðær ætywde se atola gast,
wrað wærloga. Wigend lærde
for þam heremægene helle dioful
awerged in witum, ond þæt word gecwæð:
“Sleað synnigne ofer seolfes muð,
folces gewinnan! Nu to feala reordaþ.”

Þa wæs orlege eft onhrered,
niwan stefne. Nið upp aras
oþðæt sunne gewat to sete glidan
under niflan næs. Niht helmade,
brunwann oferbræd beorgas steape,
ond se halga wæs to hofe læded,
deor ond domgeorn, in þæt dimme ræced;
sceal þonne in neadcofan nihtlangne fyrst
wærfæst wunian wic unsyfre.

Þa com seofona sum to sele geongan,
atol æglæca yfela gemyndig,
morðres manfrea myrce gescyrded,
deoful deaðreow duguðum bereafod,
ongan þa þam halgan hospword sprecan:
“Hwæt hogodest ðu, Andreas, hidercyme þinne
on wraðra geweald? Hwæt is wuldor þin,
þe ðu oferhigdum upp arærdest,
þe ðu goda ussa gild gehnægdest?
Hafast nu þe anum eall getihhad
land ond leode, swa dyde lareow þin.
Cyneþrym ahof, þam wæs Crist nama,
ofer middangeard, þynden hit meahte swa.
Þone Herodes ealdre besnyðede,

forcom æt campe cyning Iudea,
rices berædde, ond hine rode befealg,
þæt he on gealgan his gast onsende.
Swa ic nu bebeode bearnum minum,
þegnum þryðfullum, ðæt hie ðe hnægen,
gingran æt guðe. Lætað gares ord,
earh ættre gemæl, in gedufan
in fæges ferð. Gað fromlice,
ðæt ge guðfrecan gylp forbegan.”

Hie wæron reowe, ræsdon on sona
gifrum grapum. Hine god forstod,
staðulfæst steorend, þurh his strangan miht.
Syððan hie oncneowon Cristes rode
on his mægwlite, mære tacen,
wurdon hie ða acle on þam onfenge,
forhte, afærde, ond on fleam numen.
Ongan eft swa ær ealdgeniðla,
helle hæftling, hearmleoð galan:
“Hwæt wearð eow swa rofum, rincas mine,
lindgesteallan, þæt eow swa lyt gespeow?”

Him þa earmsceapen agef ondsware,
fah fyrnsceaþa, ond his fæder oncwæð:
“Ne magan we him lungre lað ætfæstan,
swilt þurh searwe. Ga þe sylfa to!
Þær þu gegninga guðe findest,
frecne feohtan, gif ðu furður dearst
to þam anhagan aldre geneðan.

We ðe magon eaðe, eorla leofost,
æt þam secgplegan selre gelæran;
ær ðu gegninga guðe fremme,
wiges woman, weald, hu ðe sæle
æt þam gegnslege. Utan gangan eft,
þæt we bysmrigen bendum fæstne,
oðwitan him his wræcsið. Habbað word gearu
wið þam æglæcan eall getrahtod!”

Þa hleoðrade hludan stefne,
witum bewæled, ond þæt word gecwæð:
“Þu þe, Andreas, aclæccræftum
lange feredes! Hwæt, ðu leoda feala
forleolce ond forlærdest! Nu leng ne miht
gewealdan þy weorce. Þe synd witu þæs grim
weotud be gewyrhtum. Þu scealt werigmod,
hean, hroðra leas, hearm þrowigan,
sare swyltcwale. Secgas mine
to þam guðplegan gearwe sindon,
þa þe æninga ellenweorcum
unfyrn faca feorh ætþringan.
Hwylc is þæs mihtig ofer middangeard,
þæt he þe alyse of leoðubendum,
manna cynnes, ofer mine est?”

Him þa Andreas agef ondsware:
“Hwæt, me eaðe ælmihtig god,
niða neregend, se ðe in niedum iu
gefæstnode fyrnum clommum!
Þær ðu syððan a, susle gebunden,
in wræc wunne, wuldres blunne,
syððan ðu forhogedes heofoncyninges word.
Þær wæs yfles or, ende næfre
þines wræces weorðeð. Ðu scealt widan feorh
ecan þine yrmðu. Þe bið a symble
of dæge on dæg drohtaþ strengra.”
Ða wearð on fleame se ðe ða fæhðo iu
wið god geara grimme gefremede.

Com þa on uhtan mid ærdæge
hæðenra hloð haliges neosan
leoda weorude. Heton lædan ut
þrohtheardne þegn þriddan siðe,
woldon aninga ellenrofes
mod gemyltan. Hit ne mihte swa!
Ða wæs niowinga nið onhrered,
heard ond hetegrim. Wæs se halga wer

sare geswungen, searwum gebunden,
dolgbennum þurhdrifen, ðendon dæg lihte.
Ongan þa geomormod to gode cleopian,
heard of hæfte, halgan stefne
weop werigferð, ond þæt word gecwæð:
“Næfre ic geferde mid frean willan
under heofonhwealfe heardran drohtnoð,
þær ic dryhtnes æ deman sceolde.
Sint me leoðu tolocen, lic sare gebrocen,
banhus blodfag, benne weallað,
seonodolg swatige. Hwæt, ðu sigora weard,
dryhten hælend, on dæges tide
mid Iudeum geomor wurde
ða ðu of gealgan, god lifigende,
fyrnweorca frea, to fæder cleopodest,
cininga wuldor, ond cwæde ðus:
‘Ic ðe, fæder engla, frignan wille,
lifes leohtfruma, hwæt forlætest ðu me?’
Ond ic nu þry dagas þolian sceolde
wælgrim witu. Bidde ic, weoroda god,
þæt ic gast minne agifan mote,
sawla symbelgifa, on þines sylfes hand.
Ðu ðæt gehete þurh þin halig word,
þa ðu us twelfe trymman ongunne,
þæt us heterofra hild ne gesceode,
ne lices dæl lungre oððeoded,
ne synu ne ban on swaðe lagon,
ne loc of heafde to forlore wurde,
gif we þine lare læstan woldon.
Nu sint sionwe toslopen, is min swat adropen,
licgað æfter lande loccas todrifene,
fex on foldan. Is me feorhgedal
leofre mycle þonne þeos lifcearo.”

Him þa stefn oncwæð, stiðhycgendum,
wuldorcyninges word hloðrode:
“Ne wep þone wræcsið, wine leofesta,

nis þe to frecne. Ic þe friðe healde,
minre mundbyrde mægene besette.
Me is miht ofer eall,
sigorsped geseald. Soð þæt gecyðeð
mænig æt meðle on þam myclan dæge,
þæt ðæt geweorðeð, þæt ðeos wlitige gesceaft,
heofon ond eorðe, hreosaþ togadore,
ær awæged sie worda ænig
þe ic þurh minne muð meðlan onginne.
Geseoh nu seolfes swæðe, swa þin swat aget
þurh bangebrec blodige stige,
lices lælan. No þe laðes ma
þurh daroða gedrep gedon motan,
þa þe heardra mæst hearma gefremedan.”

Þa on last beseah leoflic cempa
æfter wordcwidum wuldorcyninges.
Geseh he geblowene bearwas standan
blædum gehrodene, swa he ær his blod aget.
Ða worde cwæð wigendra hleo:
“Sie ðe ðanc ond lof, þeoda waldend,
to widan feore wuldor on heofonum,
ðæs ðu me on sare, sigedryhten min,
ellþeodigne, an ne forlæte.”

Swa se dædfruma dryhten herede
halgan stefne oððæt hador sægl
wuldortorht gewat under waðu scriðan.
Þa þa folctogan feorðan siðe,
egle ondsacan, æðeling læddon
to þam carcerne, woldon cræfta gehygd,
magorædendes mod oncyrran
on þære deorcan niht. Þa com dryhten god
in þæt hlinræced, hæleða wuldor,
ond þa wine synne wordum grette
ond frofre gecwæð, fæder manncynnes,
lifes lareow, heht his lichoman
hales brucan: “Ne scealt ðu in henðum a leng

searohæbbendra sar þrowian.”

Aras þa mægene rof, sægde meotude þanc,
hal of hæfte heardra wita.
Næs him gewemmed wlite, ne wloh of hrægle
lungre alysed, ne loc of heafde,
ne ban gebrocen, ne blodig wund
lice gelenge, ne laðes dæl,
þurh dolgslege dreore bestemed,
ac wæs eft swa ær þurh þa æðelan miht
lof lædende, ond on his lice trum.

Hwæt, ic hwile nu haliges lare,
leoðgiddinga, lof þæs þe worhte,
wordum wemde, wyrd undyrne
ofer min gemet. Mycel is to secganne,
langsum leornung, þæt he in life adreag,
eall æfter orde. Þæt scell æglæwra
mann on moldan þonne ic me tælige
findan on ferðe, þæt fram fruman cunne
eall þa earfeðo þe he mid elne adreah,
grimra guða. Hwæðre git sceolon
lytlum sticcum leoðworda dæl
furður reccan. Þæt is fyrnsægen,
hu he weorna feala wita geðolode,
heardra hilda, in þære hæðenan byrig.
He be wealle geseah wundrum fæste
under sælwage sweras unlytle,
stapulas standan, storme bedrifene,
eald enta geweorc. He wið anne þæra,
mihtig ond modrof, mæðel gehede,
wis, wundrum gleaw, word stunde ahof:
“Geher ðu, marmanstan, meotudes rædum,
fore þæs onsyne ealle gesceafte
forhte geweorðað, þonne hie fæder geseoð
heofonas ond eorðan herigea mæste
on middangeard mancynn secan.

Læt nu of þinum staþole streamas weallan,
ea inflede, nu ðe ælmihtig
hateð, heofona cyning, þæt ðu hrædlice
on þis fræte folc forð onsende
wæter widrynig to wera cwealme,
geofon geotende. Hwæt, ðu golde eart,
sincgife, sylla! On ðe sylf cyning
wrat, wuldres god, wordum cyðde
recene geryno, ond ryhte æ
getacnode on tyn wordum,
meotud mihtum swið. Moyse sealde,
swa hit soðfæste syðþan heoldon,
modige magoþegnas, magas sine,
godfyrhte guman, Iosua ond Tobias.
Nu ðu miht gecnawan þæt þe cyning engla
gefrætwode furður mycle
giofum geardagum þonne eall gimma cynn.
Þurh his halige hæs þu scealt hræðe cyðan
gif ðu his ondgitan ænige hæbbe.”

Næs þa wordlatu wihte þon mare
þæt se stan togan. Stream ut aweoll,
fleow ofer foldan. Famige walcan
mid ærdæge eorðan þehton,
myclade mereflod. Meoduscerwen wearð
æfter symbeldæge, slæpe tobrugdon
searuhæbbende. Sund grunde onfeng,
deope gedrefed. Duguð wearð afyrhted
þurh þæs flodes fær. Fæge swulton,
geonge on geofene guðræs fornam
þurh sealtne weg. Þæt wæs sorgbyrþen,
biter beorþegu. Byrlas ne gældon,
ombehtþegnas. Þær wæs ælcum genog
fram dæges orde drync sona gearu.
Weox wæteres þrym. Weras cwanedon,

ealde æscberend. Wæs him ut myne
fleon fealone stream, woldon feore beorgan,
to dunscræfum drohtað secan,
eorðan ondwist. Him þæt engel forstod,
se ða burh oferbrægd blacan lige,
hatan heaðowælme. Hreoh wæs þær inne
beatende brim. Ne mihte beorna hloð
of þam fæstenne fleame spowan.
Wægas weoxon, wadu hlynsodon,
flugon fyrgnastas, flod yðum weoll.
Ðær wæs yðfynde innan burgum
geomorgidd wrecen. Gehðo mændan
forhtferð manig, fusleoð golon.
Egeslic æled eagsyne wearð,
heardlic hereteam, hleoðor gryrelic.
Þurh lyftgelac leges blæstas
weallas ymbwurpon, wæter mycladon.

Þær wæs wop wera wide gehyred,
earmlic ylda gedræg. Þa þær an ongann,
feasceaft hæleð, folc gadorigean,
hean, hygegeomor, heofende spræc:
“Nu ge magon sylfe soð gecnawan,
þæt we mid unrihte ellþeodigne
on carcerne clommum belegdon,
witebendum. Us seo wyrd scyðeð,
heard ond hetegrim. Þæt is her swa cuð,
is hit mycle selre, þæs þe ic soð talige,
þæt we hine alysan of leoðobendum,
ealle anmode, (ofost is selost),
ond us þone halgan helpe biddan,
geoce ond frofre. Us bið gearu sona
sybb æfter sorge, gif we secaþ to him.”

Þa þær Andrea orgete wearð
on fyrhðlocan folces gebæro,
þær wæs modigra mægen forbeged,
wigendra þrym. Wæter fæðmedon,

fleow firgendstream, flod wæs on luste,
oþþæt breost oferstag, brim weallende,
eorlum oð exle. Þa se æðeling het
streamfare stillan, stormas restan
ymbe stanhleoðu. Stop ut hræðe
cene collenferð, carcern ageaf,
gleawmod, gode leof. Him wæs gearu sona
þurh streamræce stræt gerymed.
Smeolt wæs se sigewang, symble wæs dryge
folde fram flode, swa his fot gestop.
Wurdon burgware bliðe on mode,
ferhðgefeonde. Þa wæs forð cumen
geoc æfter gyrne. Geofon swaðrode
þurh haliges hæs, hlyst yst forgeaf,
brimrad gebad. Þa se beorg tohlad,
eorðscræf egeslic, ond þær in forlet
flod fæðmian, fealewe wægas,
geotende gegrind grund eall forswealg.
Nalas he þær yðe ane bisencte,
ach þæs weorodes eac ða wyrrestan,
faa folcsceaðan, feowertyne
gewiton mid þy wæge in forwyrd sceacan
under eorþan grund. Þa wearð acolmod,
forhtferð manig folces on laste.
Wendan hie wifa ond wera cwealmes,
þearlra geþinga ðrage hnagran,
syððan mane faa, morðorscyldige,
guðgelacan under grund hruron.

Hie ða anmode ealle cwædon:
“Nu is gesyne ðæt þe soð meotud,
cyning eallwihta, cræftum wealdeð,
se ðisne ar hider onsende
þeodum to helpe. Is nu þearf mycel
þæt we gumcystum georne hyran.”

Þa se halga ongann hæleð blissigean,
wigendra þreat wordum retan:

“Ne beoð ge to forhte, þeh þe fell curen
synnigra cynn. Swylt þrowode,
witu be gewyrhtum. Eow is wuldres leoht
torht ontyned, gif ge teala hycgað.”

Sende þa his bene fore bearn godes,
bæd haligne helpe gefremman
gumena geogoðe, þe on geofene ær
þurh flodes fæðm feorh gesealdon,
ðæt þa gastas, gode orfeorme,
in wita forwyrd, wuldre bescyrede,
in feonda geweald gefered ne wurdan.
Þa ðæt ærende ealwealdan gode
æfter hleoðorcwidum haliges gastes
wæs on þanc sprecen, ðeoda ræswan.
Het þa onsunde ealle arisan,
geonge of greote, þa ær geofon cwealde.
Þa þær ofostlice upp astodon
manige on meðle, mine gefrege,
eaforan unweaxne, ða wæs eall eador
leoðolic ond gastlic, þeah hie lungre ær
þurh flodes fær feorh aleton.
Onfengon fulwihte ond freoðuwære,
wuldres wedde witum aspedde,
mundbyrd meotudes. Þa se modiga het,
cyninges cræftiga, ciricean getimbran,
gerwan godes tempel, þær sio geogoð aras
þurh fæder fulwiht ond se flod onsprang.

Þa gesamnodon secga þreate
weras geond þa winburg wide ond side,
eorlas anmode, ond hira idesa mid,
cwædon holdlice hyran woldon,
onfon fromlice fullwihtes bæð
dryhtne to willan, ond diofolgild,
ealde eolhstedas, anforlætan.
Þa wæs mid þy folce fulwiht hæfen,
æðele mid eorlum, ond æ godes

riht aræred, ræd on lande
mid þam ceasterwarum, cirice gehalgod.
Þær se ar godes anne gesette,
wisfæstne wer, wordes gleawne,
in þære beorhtan byrig bisceop þam leodum,
ond gehalgode fore þam heremægene
þurh apostolhad, Platan nemned,
þeodum on þearfe, ond þriste bebead
þæt hie his lare læston georne,
feorhræd fremedon. Sægde his fusne hige,
þæt he þa goldburg ofgifan wolde,
secga seledream ond sincgestreon,
beorht beagselu, ond him brimþisan
æt sæs faroðe secan wolde.
Þæt wæs þam weorode weorc to geþoligenne,
þæt hie se leodfruma leng ne wolde
wihte gewunian. Þa him wuldres god
on þam siðfæte sylfum ætywde,
ond þæt word gecwæð, weoruda dryhten: [OMITTED]
“folc of firenum? Is him fus hyge
gað geomriende, geohðo mænað
weras wif samod. Hira wop becom,
murnende mod [OMITTED]
[OMITTED]fore sneowan.
Ne scealt ðu þæt eowde anforlætan
on swa niowan gefean, ah him naman minne
on ferðlocan fæste getimbre.
Wuna in þære winbyrig, wigendra hleo,
salu sinchroden, seofon nihta fyrst.
Syððan ðu mid mildse minre ferest.”

Þa eft gewat oðre siðe
modig, mægene rof, Marmedonia
ceastre secan. Cristenra weox
word ond wisdom, syððan wuldres þegn,

æþelcyninges ar, eagum sawon.
Lærde þa þa leode on geleafan weg,
trymede torhtlice, tireadigra
wenede to wuldre weorod unmæte,
to þam halgan ham heofona rices,
þær fæder ond sunu ond frofre gast
in þrinnesse þrymme wealdeð
in woruld worulda wuldorgestealda.
Swylce se halga herigeas þreade,
deofulgild todraf ond gedwolan fylde.
Þæt wæs Satane sar to geþolienne,
mycel modes sorg, þæt he ða menigeo geseah
hweorfan higebliðe fram helltrafum
þurh Andreas este lare
to fægeran gefean, þær næfre feondes ne bið,
gastes gramhydiges, gang on lande.

Þa wæron gefylde æfter frean dome
dagas on rime, swa him dryhten bebead,
þæt he þa wederburg wunian sceolde.
Ongan hine þa fysan ond to flote gyrwan,
blissum hremig, wolde on brimþisan
Achaie oðre siðe
sylfa gesecan, þær he sawulgedal,
beaducwealm gebad. Þæt þam banan ne wearð
hleahtre behworfen, ah in helle ceafl
sið asette, ond syððan no,
fah, freonda leas, frofre benohte.

Ða ic lædan gefrægn leoda weorode
leofne lareow to lides stefnan,
mæcgas modgeomre. Þær manegum wæs
hat æt heortan hyge weallende.
Hie ða gebrohton æt brimes næsse
on wægþele wigan unslawne.
Stodon him ða on ofre æfter reotan
þendon hie on yðum æðelinga wunn
ofer seolhpaðu geseon mihton,
ond þa weorðedon wuldres agend,

cleopodon on corðre, ond cwædon þus:
“An is ece god eallra gesceafta!
Is his miht ond his æht ofer middangeard
breme gebledsod, ond his blæd ofer eall
in heofonþrymme halgum scineð,
wlitige on wuldre to widan ealdre,
ece mid englum. Þæt is æðele cyning!”

FATES OF THE APOSTLES

Hwæt! Ic þysne sang siðgeomor fand
on seocum sefan, samnode wide
hu þa æðelingas ellen cyðdon,
torhte ond tireadige. Twelfe wæron,
dædum domfæste, dryhtne gecorene,
leofe on life. Lof wide sprang,
miht ond mærðo, ofer middangeard,
þeodnes þegna, þrym unlytel.
Halgan heape hlyt wisode
þær hie dryhtnes æ deman sceoldon,
reccan fore rincum. Sume on Romebyrig,
frame, fyrdhwate, feorh ofgefon
þurg Nerones nearwe searwe,
Petrus ond Paulus. Is se apostolhad
wide geweorðod ofer werþeoda!

Swylce Andreas in Achagia
for Egias aldre geneðde.
Ne þreodode he fore þrymme ðeodcyninges,
æniges on eorðan, ac him ece geceas
langsumre lif, leoht unhwilen,
syþþan hildeheard, heriges byrhtme,
æfter guðplegan gealgan þehte.

Hwæt, we eac gehyrdon be Iohanne
æglæawe menn æðelo reccan!
Se manna wæs, mine gefrege,

þurh cneorisse Criste leofast
on weres hade, syððan wuldres cyning,
engla ordfruma, eorðan sohte
þurh fæmnan hrif, fæder manncynnes.
He in Effessia ealle þrage
leode lærde, þanon lifes weg
siðe gesohte, swegle dreamas,
beorhtne boldwelan. Næs his broðor læt,
siðes sæne, ac ðurh sweordes bite
mid Iudeum Iacob sceolde
fore Herode ealdre gedælan,
feorh wið flæsce. Philipus wæs
mid Asseum, þanon ece lif
þurh rode cwealm ricene gesohte,
syððan on galgan in Gearapolim
ahangen wæs hildecorðre.

Huru, wide wearð wurd undyrne
þæt to Indeum aldre gelædde
beaducræftig beorn, Bartholameus!
Þone heht Astrias in Albano,
hæðen ond hygeblind, heafde beneotan,
forþan he ða hæðengild hyran ne wolde,
wig weorðian. Him wæs wuldres dream,
lifwela leofra þonne þas leasan godu.

Swylce Thomas eac þriste geneðde
on Indea oðre dælas,
þær manegum wearð mod onlihted,
hige onhyrded, þurh his halig word.
Syððan collenferð cyninges broðor
awehte for weorodum, wundorcræfte,
þurh dryhtnes miht, þæt he of deaðe aras,
geong ond guðhwæt, ond him wæs Gad nama,
ond ða þæm folce feorg gesealde,
sin æt sæcce. Sweordræs fornam
þurh hæðene hand, þær se halga gecrang,
wund for weorudum, þonon wuldres leoht
sawle gesohte sigores to leane.

Hwæt, we þæt gehyrdon þurg halige bec,
þæt mid Sigelwarum soð yppe wearð,
dryhtlic dom godes! Dæges or onwoc,
leohtes geleafan, land wæs gefælsod
þurh Matheus mære lare.
Þone het Irtacus ðurh yrne hyge,
wælreow cyning, wæpnum aswebban.

Hyrde we þæt Iacob in Ierusalem
fore sacerdum swilt þrowode.
Ðurg stenges sweng stiðmod gecrang,
eadig for æfestum. Hafað nu ece lif
mid wuldorcining, wiges to leane.

Næron ða twegen tohtan sæne,
lindgelaces, land Persea
sohton siðfrome, Simon ond Thaddeus,
beornas beadorofe! Him wearð bam samod
an endedæg. Æðele sceoldon
ðurh wæpenhete weorc þrowigan,
sigelean secan, ond þone soðan gefean,
dream æfter deaðe, þa gedæled wearð
lif wið lice, ond þas lænan gestreon,
idle æhtwelan, ealle forhogodan.

Ðus ða æðelingas ende gesealdon,
XII tilmodige. Tir unbræcne
wegan on gewitte wuldres þegnas.

Nu ic þonne bidde beorn se ðe lufige
þysses giddes begang þæt he geomrum me
þone halgan heap helpe bidde,
friðes ond fultomes. Hu, ic freonda beþearf
liðra on lade, þonne ic sceal langne ham,
eardwic uncuð, ana gesecan,
lætan me on laste lic, eorðan dæl,
wælreaf wunigean weormum to hroðre.

Her mæg findan foreþances gleaw,
se ðe hine lysteð leoðgiddunga,

hwa þas fitte fegde.

þær on ende standeþ,
eorlas þæs on eorðan brucaþ. Ne moton hie awa ætsomne,
woruldwunigende;

sceal gedreosan,

on eðle, æfter tohreosan
læne lices frætewa, efne swa

toglideð.
Þonne

ond

cræftes neosað
nihtes nearowe, on him

ligeð,
cyninges þeodom. Nu ðu cunnon miht
hwa on þam wordum wæs werum oncyðig.

Sie þæs gemyndig, mann se ðe lufige
þisses galdres begang, þæt he geoce me
ond frofre fricle. Ic sceall feor heonan,
an elles forð, eardes neosan,
sið asettan, nat ic sylfa hwær,
of þisse worulde. Wic sindon uncuð,
eard ond eðel, swa bið ælcum menn
nemþe he godcundes gastes bruce.

Ah utu we þe geornor to gode cleopigan,
sendan usse bene on þa beorhtan gesceaft,
þæt we þæs botles brucan motan,
hames in hehðo, þær is hihta mæst,
þær cyning engla clænum gildeð
lean unhwilen. Nu a his lof standeð,
mycel ond mære, ond his miht seomaþ,
ece ond edgiong, ofer ealle gesceaft. Finit.

SOUL AND BODY I

Huru, ðæs behofað hæleða æghwylc
þæt he his sawle sið sylfa geþence,
hu þæt bið deoplic þonne se deað cymeð,
asyndreð þa sybbe þe ær samod wæron,
lic ond sawle! Lang bið syððan
þæt se gast nimeð æt gode sylfum
swa wite swa wuldor, swa him on worulde ær
efne þæt eorðfæt ær geworhte.

Sceal se gast cuman geohðum hremig,
symble ymbe seofon niht sawle findan
þone lichoman þe hie ær lange wæg,
þreo hund wintra, butan ær þeodcyning,
ælmihtig god, ende worulde
wyrcan wille, weoruda dryhten.

Cleopað þonne swa cearful cealdan reorde,
spreceð grimlice se gast to þam duste:
“Hwæt, druh ðu dreorega, to hwan drehtest ðu me,
eorðan fulnes eal forwisnad,
lames gelicnes! Lyt ðu gemundest
to hwan þinre sawle þing siðþan wurde,
syððan of lichoman læded wære!
Hwæt, wite ðu me, weriga! Hwæt, ðu huru wyrma gyfl
lyt geþohtest, þa ðu lustgryrum eallum
ful geeodest, hu ðu on eorðan scealt
wyrmum to wiste! Hwæt, ðu on worulde ær
lyt geþohtest hu þis is þus lang hider!
Hwæt, þe la engel ufan of roderum
sawle onsende þurh his sylfes hand,
meotod ælmihtig, of his mægenþrymme,
ond þe gebohte blode þy halgan,
ond þu me mid þy heardan hungre gebunde
ond gehæftnedest helle witum!

Eardode ic þe on innan. Ne meahte ic ðe of cuman,
flæsce befangen, ond me fyrenlustas
þine geþrungon. Þæt me þuhte ful oft
þæt hit wære XXX þusend wintra
to þinum deaðdæge. A ic uncres gedales onbad
earfoðlice. Nis nu huru se ende to god!

Wære þu þe wiste wlanc ond wines sæd,
þrymful þunedest, ond ic ofþyrsted wæs
godes lichoman, gastes drynces.
Forðan þu ne hogodest her on life,
syððan ic ðe on worulde wunian sceolde,
þæt ðu wære þurh flæsc ond þurh fyrenlustas

strange gestryned ond gestaðolod þurh me,
ond ic wæs gast on ðe fram gode sended.
Næfre ðu me wið swa heardum helle witum
ne generedest þurh þinra nieda lust.
Scealt ðu minra gesynta sceame þrowian
on ðam myclan dæge þonne eall manna cynn
se ancenneda ealle gesamnað.
Ne eart ðu þon leofra nænigum lifigendra
men to gemæccan, ne meder ne fæder
ne nænigum gesybban, þonne se swearta hrefen,
syððan ic ana of ðe ut siðode
þurh þæs sylfes hand þe ic ær onsended wæs.
Ne magon þe nu heonon adon hyrsta þa readan
ne gold ne seolfor ne þinra goda nan,
ne þinre bryde beag ne þin boldwela,
ne nan þara goda þe ðu iu ahtest,
ac her sceolon onbidan ban bereafod,
besliten synum, ond þe þin sawl sceal
minum unwillum oft gesecan,
wemman þe mid wordum, swa ðu worhtest to me.

Eart ðu nu dumb ond deaf, ne synt þine dreamas awiht.
Sceal ic ðe nihtes swa þeah nede gesecan,
synnum gesargod, ond eft sona fram þe
hweorfan on hancred, þonne halige men
lifiendum gode lofsang doð,
secan þa hamas þe ðu me her scrife,
ond þa arleasan eardungstowe,
ond þe sculon her moldwyrmas manige ceowan,
slitan sarlice swearte wihta,
gifre ond grædige. Ne synt þine æhta awihte
þe ðu her on moldan mannum eowdest.
Forðan þe wære selre swiðe mycle
þonne þe wæron ealle eorðan speda,

(butan þu hie gedælde dryhtne sylfum),
þær ðu wurde æt frymðe fugel oððe fisc on sæ,
oððe on eorðan neat ætes tilode,
feldgangende feoh butan snyttro,
oððe on westenne wildra deora
þæt wyrreste, þær swa god wolde,
ge þeah ðu wære wyrma cynna
þæt grimmeste, þær swa god wolde,
þonne ðu æfre on moldan man gewurde
oððe æfre fulwihte onfon sceolde.

Þonne ðu for unc bæm andwyrdan scealt
on ðam miclan dæge, þonne mannum beoð
wunda onwrigene, þa ðe on worulde ær
fyrenfulle men fyrn geworhton,
ðonne wyle dryhten sylf dæda gehyran
hæleða gehwylces, heofena scippend,
æt ealra manna gehwæs muðes reorde
wunde wiðerlean. Ac hwæt wylt ðu þær
on þam domdæge dryhtne secgan?
Þonne ne bið nan na to þæs lytel lið on lime aweaxen,
þæt ðu ne scyle for anra gehwylcum onsundrum
riht agildan, þonne reðe bið
dryhten æt þam dome. Ac hwæt do wyt unc?
Sculon wit þonne eft ætsomne siððan brucan
swylcra yrmða, swa ðu unc her ær scrife!”

Fyrnað þus þæt flæschord, sceall þonne feran onweg,
secan hellegrund, nallæs heofondreamas,
dædum gedrefed. Ligeð dust þær hit wæs,
ne mæg him ondsware ænige gehatan,
geomrum gaste, geoce oððe frofre.
Bið þæt heafod tohliden, handa toliðode,
geaglas toginene, goman toslitene,
sina beoð asocene, swyra becowen,
fingras tohrorene.
Rib reafiað reðe wyrmas,
beoð hira tungan totogenne on tyn healfa

hungregum to frofre; forþan hie ne magon huxlicum
wordum wrixlian wið þone werian gast.
Gifer hatte se wyrm, þe þa eaglas beoð
nædle scearpran. Se genydde to
ærest eallra on þam eorðscræfe,
þæt he þa tungan totyhð ond þa teð þurhsmyhð
ond þa eagan þurheteð ufan on þæt heafod
ond to ætwelan oðrum gerymeð,
wyrmum to wiste, þonne þæt werie
lic acolod bið þæt he lange ær
werede mid wædum. Bið þonne wyrma gifel,
æt on eorþan. Þæt mæg æghwylcum
men to gemynde, modsnotra gehwam!

Ðonne bið hyhtlicre þæt sio halige sawl
færeð to ðam flæsce, frofre bewunden.
Bið þæt ærende eadiglicre
funden on ferhðe. Mid gefean seceð
lustum þæt lamfæt þæt hie ær lange wæg.
Þonne þa gastas gode word sprecað,
snottre, sigefæste, ond þus soðlice
þone lichoman lustum gretaþ:

“Wine leofesta, þeah ðe wyrmas gyt
gifre gretaþ, nu is þin gast cumen,
fægere gefrætewod, of mines fæder rice,
arum bewunden. Eala, min dryhten,
þær ic þe moste mid me lædan,
þæt wyt englas ealle gesawon,
heofona wuldor, swylc swa ðu me ær her scrife!
Fæstest ðu on foldan ond gefyldest me
godes lichoman, gastes drynces.
Wære ðu on wædle, sealdest me wilna geniht.
Forðan ðu ne þearft sceamian, þonne sceadene beoþ
þa synfullan ond þa soðfæstan
on þam mæran dæge, þæs ðu me geafe,
ne ðe hreowan þearf her on life
ealles swa mycles swa ðu me sealdest

on gemotstede manna ond engla.
Bygdest ðu þe for hæleðum ond ahofe me on ecne dream.
Forþan me a langaþ, leofost manna,
on minum hige hearde, þæs þe ic þe on þyssum hynðum wat
wyrmum to wiste, ac þæt wolde god,
þæt þu æfre þus laðlic legerbed cure.
Wolde ic þe ðonne secgan þæt ðu ne sorgode,
forðan wyt bioð gegæderode æt godes dome.
Moton wyt þonne ætsomne syþan brucan
ond unc on heofonum heahþungene beon.
Ne þurfon wyt beon cearie æt cyme dryhtnes,
ne þære andsware yfele habban
sorge in hreðre, ac wyt sylfe magon
æt ðam dome þær dædum agilpan,
hwylce earnunga uncre wæron.
Wat ic þæt þu wære on woruldrice
geþungen þrymlice þysses” [OMITTED]

HOMILETIC FRAGMENT I

[OMITTED]sorh cymeð
manig ond mislic in manna dream.
Eorl oðerne mid æfþancum
ond mid teonwordum tæleð behindan,
spreceð fægere beforan, ond þæt facen swa þeah
hafað in his heortan, hord unclæne.
Byð þonne þæs wommes gewita weoruda dryhten.
Forðan se witiga cwæð:

“Ne syle ðu me ætsomne mid þam synfullum
in wita forwyrd, weoruda dryhten,
ne me on life forleos mid þam ligewyrhtum,
þam þe ful smeðe spræce habbað,
ond in gastcofan grimme geþohtas,

gehatað holdlice, swa hyra hyht ne gæð,
wære mid welerum.” Wea bið in mode,
siofa synnum fah, sare geblonden,
gefylled mid facne, þeah he fæger word
utan ætywe. Ænlice beoð,
swa ða beon berað buta ætsomne
arlicne anleofan, ond ætterne tægel
hafað on hindan, hunig on muðe,
wynsume wist. Hwilum wundiaþ
sare mid stinge, þonne se sæl cymeð.

Swa bioð gelice þa leasan men,
þa ðe mid tungan treowa gehataþ
fægerum wordum, facenlice þencaþ,
þonne hie æt nehstan nearwe beswicaþ,
hafað on gehatum hunigsmæccas,
smeðne sybcwide, ond in siofan innan
þurh deofles cræft dyrne wunde.

Swa is nu þes middangeard mane geblonden,
wanað ond weaxeð. Wacað se ealda,
dweleð ond drefeð dæges ond nihtes
miltse mid mane, mægene getryweð,
ehteð æfestra, inwit saweð,
nið mid geneahe. Nænig oðerne
freoð in fyrhðe nimþe feara hwylc,
þæt he soðlice sybbe healde,
gastlice lufe, swa him god bebead.
Forþan eallunga hyht geceoseð,
woruld wynsume, se ðe wis ne bið,
snottor, searocræftig sawle rædes.

Uton to þam beteran, nu we bot cunnon,
hycgan ond hyhtan, þæt we heofones leoht
uppe mid englum agan moton
gastum to geoce, þonne god wile
eorðan lifes ende gewyrcan!

DREAM OF THE ROOD

Hwæt! Ic swefna cyst secgan wylle,
hwæt me gemætte to midre nihte,
syðþan reordberend reste wunedon!

Þuhte me þæt ic gesawe syllicre treow
on lyft lædan, leohte bewunden,
beama beorhtost. Eall þæt beacen wæs
begoten mid golde. Gimmas stodon
fægere æt foldan sceatum, swylce þær fife wæron
uppe on þam eaxlegespanne. Beheoldon þær engel dryhtnes ealle,
fægere þurh forðgesceaft. Ne wæs ðær huru fracodes gealga,
ac hine þær beheoldon halige gastas,
men ofer moldan, ond eall þeos mære gesceaft.

Syllic wæs se sigebeam, ond ic synnum fah,
forwunded mid wommum. Geseah ic wuldres treow,
wædum geweorðode, wynnum scinan,
gegyred mid golde; gimmas hæfdon
bewrigene weorðlice wealdendes treow.
Hwæðre ic þurh þæt gold ongytan meahte
earmra ærgewin, þæt hit ærest ongan
swætan on þa swiðran healfe. Eall ic wæs mid sorgum gedrefed,
forht ic wæs for þære fægran gesyhðe. Geseah ic þæt fuse beacen
wendan wædum ond bleom; hwilum hit wæs mid wætan bestemed,
beswyled mid swates gange, hwilum mid since gegyrwed.

Hwæðre ic þær licgende lange hwile
beheold hreowcearig hælendes treow,
oððæt ic gehyrde þæt hit hleoðrode.
Ongan þa word sprecan wudu selesta:
“Þæt wæs geara iu, (ic þæt gyta geman),
þæt ic wæs aheawen holtes on ende,

astyred of stefne minum. Genaman me ðær strange feondas,
geworhton him þær to wæfersyne, heton me heora wergas hebban.
Bæron me ðær beornas on eaxlum, oððæt hie me on beorg asetton,
gefæstnodon me þær feondas genoge. Geseah ic þa frean mancynnes
efstan elne mycle þæt he me wolde on gestigan.
Þær ic þa ne dorste ofer dryhtnes word
bugan oððe berstan, þa ic bifian geseah
eorðan sceatas. Ealle ic mihte
feondas gefyllan, hwæðre ic fæste stod.

Ongyrede hine þa geong hæleð, (þæt wæs god ælmihtig),
strang ond stiðmod. Gestah he on gealgan heanne,
modig on manigra gesyhðe, þa he wolde mancyn lysan.
Bifode ic þa me se beorn ymbclypte. Ne dorste ic hwæðre bugan to eorðan,
feallan to foldan sceatum, ac ic sceolde fæste standan.
Rod wæs ic aræred. Ahof ic ricne cyning,
heofona hlaford, hyldan me ne dorste.
Þurhdrifan hi me mid deorcan næglum. On me syndon þa dolg gesiene,
opene inwidhlemmas. Ne dorste ic hira nænigum sceððan.
Bysmeredon hie unc butu ætgædere. Eall ic wæs mid blode bestemed,
begoten of þæs guman sidan, siððan he hæfde his gast onsended.

Feala ic on þam beorge gebiden hæbbe
wraðra wyrda. Geseah ic weruda god
þearle þenian. Þystro hæfdon
bewrigen mid wolcnum wealdendes hræw,
scirne sciman, sceadu forðeode,
wann under wolcnum. Weop eal gesceaft,
cwiðdon cyninges fyll. Crist wæs on rode.

Hwæðere þær fuse feorran cwoman
to þam æðelinge. Ic þæt eall beheold.

Sare ic wæs mid sorgum gedrefed, hnag ic hwæðre þam secgum to handa,
eaðmod elne mycle. Genamon hie þær ælmihtigne god,
ahofon hine of ðam hefian wite. Forleton me þa hilderincas
standan steame bedrifenne; eall ic wæs mid strælum forwundod.
Aledon hie ðær limwerigne, gestodon him æt his lices heafdum,
beheoldon hie ðær heofenes dryhten, ond he hine ðær hwilereste,
meðe æfter ðam miclan gewinne. Ongunnon him þa moldernwyrcan
beornas on banan gesyhðe; curfon hie ðæt of beorhtan stane,
gesetton hie ðæron sigora wealdend. Ongunnon him þa sorhleoð galan
earme on þa æfentide, þa hie woldon eft siðian,
meðe fram þam mæran þeodne. Reste he ðær mæte weorode.

Hwæðere we ðær greotende gode hwile
stodon on staðole, syððan stefn up gewat
hilderinca. Hræw colode,
fæger feorgbold. Þa us man fyllan ongan
ealle to eorðan. Þæt wæs egeslic wyrd!
Bedealf us man on deopan seaþe. Hwæðre me þær dryhtnes þegnas,
freondas gefrunon,
ond gyredon me golde ond seolfre.

Nu ðu miht gehyran, hæleð min se leofa,
þæt ic bealuwara weorc gebiden hæbbe,
sarra sorga. Is nu sæl cumen
þæt me weorðiað wide ond side
menn ofer moldan, ond eall þeos mære gesceaft,
gebiddaþ him to þyssum beacne. On me bearn godes
þrowode hwile. Forþan ic þrymfæst nu

hlifige under heofenum, ond ic hælan mæg
æghwylcne anra, þara þe him bið egesa to me.
Iu ic wæs geworden wita heardost,
leodum laðost, ærþan ic him lifes weg
rihtne gerymde, reordberendum.
Hwæt, me þa geweorðode wuldres ealdor
ofer holmwudu, heofonrices weard!
Swylce swa he his modor eac, Marian sylfe,
ælmihtig god for ealle menn
geweorðode ofer eall wifa cynn.

Nu ic þe hate, hæleð min se leofa,
þæt ðu þas gesyhðe secge mannum,
onwreoh wordum þæt hit is wuldres beam,
se ðe ælmihtig god on þrowode
for mancynnes manegum synnum
ond Adomes ealdgewyrhtum.
Deað he þær byrigde, hwæðere eft dryhten aras
mid his miclan mihte mannum to helpe.
He ða on heofenas astag. Hider eft fundaþ
on þysne middangeard mancynn secan
on domdæge dryhten sylfa,
ælmihtig god, ond his englas mid,
þæt he þonne wile deman, se ah domes geweald,
anra gehwylcum swa he him ærur her
on þyssum lænum life geearnaþ.
Ne mæg þær ænig unforht wesan
for þam worde þe se wealdend cwyð.
Frineð he for þære mænige hwær se man sie,
se ðe for dryhtnes naman deaðes wolde
biteres onbyrigan, swa he ær on ðam beame dyde.
Ac hie þonne forhtiað, ond fea þencaþ
hwæt hie to Criste cweðan onginnen.
Ne þearf ðær þonne ænig anforht wesan
þe him ær in breostum bereð beacna selest,
ac ðurh ða rode sceal rice gesecan
of eorðwege æghwylc sawl,

seo þe mid wealdende wunian þenceð.”

Gebæd ic me þa to þan beame bliðe mode,
elne mycle, þær ic ana wæs
mæte werede. Wæs modsefa
afysed on forðwege, feala ealra gebad
langunghwila. Is me nu lifes hyht
þæt ic þone sigebeam secan mote
ana oftor þonne ealle men,
well weorþian. Me is willa to ðam
mycel on mode, ond min mundbyrd is
geriht to þære rode. Nah ic ricra feala
freonda on foldan, ac hie forð heonon
gewiton of worulde dreamum, sohton him wuldres cyning,
lifiaþ nu on heofenum mid heahfædere,
wuniaþ on wuldre, ond ic wene me
daga gehwylce hwænne me dryhtnes rod,
þe ic her on eorðan ær sceawode,
on þysson lænan life gefetige
ond me þonne gebringe þær is blis mycel,
dream on heofonum, þær is dryhtnes folc
geseted to symle, þær is singal blis,
ond me þonne asette þær ic syþþan mot
wunian on wuldre, well mid þam halgum
dreames brucan. Si me dryhten freond,
se ðe her on eorþan ær þrowode
on þam gealgtreowe for guman synnum.
He us onlysde ond us lif forgeaf,
heofonlicne ham. Hiht wæs geniwad
mid bledum ond mid blisse þam þe þær bryne þolodan.
Se sunu wæs sigorfæst on þam siðfate,
mihtig ond spedig, þa he mid manigeo com,
gasta weorode, on godes rice,
anwealda ælmihtig, englum to blisse
ond eallum ðam halgum þam þe on heofonum ær
wunedon on wuldre, þa heora wealdend cwom,
ælmihtig god, þær his eðel wæs.

ELENE

Þa wæs agangen geara hwyrftum
tu hund ond þreo geteled rimes,
swylce XXX eac, þinggemearces,
wintra for worulde, þæs þe wealdend god
acenned wearð, cyninga wuldor,
in middangeard þurh mennisc heo,
soðfæstra leoht. Þa wæs syxte gear
Constantines caserdomes,
þæt he Romwara in rice wearð
ahæfen, hildfruma, to hereteman.

Wæs se leodhwata lindgeborga
eorlum arfæst. Æðelinges weox
rice under roderum. He wæs riht cyning,
guðweard gumena. Hine god trymede
mærðum ond mihtum, þæt he manegum wearð
geond middangeard mannum to hroðer,
werþeodum to wræce, syððan wæpen ahof
wið hetendum. Him wæs hild boden,
wiges woma. Werod samnodan
Huna leode ond Hreðgotan,
foron fyrdhwate Francan ond Hugas.
Wæron hwate weras,
gearwe to guðe. Garas lixtan,
wriðene wælhlencan. Wordum ond bordum
hofon herecombol. Þa wæron heardingas
sweotole gesamnod ond eal sib geador.
For folca gedryht. Fyrdleoð agol
wulf on wealde, wælrune ne mað.
Urigfeðera earn sang ahof,
laðum on laste. Lungre scynde
ofer burg enta beaduþreata mæst,
hergum to hilde, swylce Huna cyning
ymbsittendra awer meahte

abannan to beadwe burgwigendra.

For fyrda mæst. Feðan trymedon
eoredcestum, þæt on ælfylce
deareðlacende on Danubie,
stærcedfyrhðe, stæðe wicedon
ymb þæs wæteres wylm. Werodes breahtme
woldon Romwara rice geþringan,
hergum ahyðan. Þær wearð Huna cyme
cuð ceasterwarum. Þa se casere heht
ongean gramum guðgelæcan
under earhfære ofstum myclum
bannan to beadwe, beran ut þræce
rincas under roderum. Wæron Romware,
secgas sigerofe, sona gegearwod
wæpnum to wigge, þeah hie werod læsse
hæfdon to hilde þonne Huna cining;
ridon ymb rofne, þonne rand dynede,
campwudu clynede, cyning þreate for,
herge to hilde. Hrefen uppe gol,
wan ond wælfel. Werod wæs on tyhte.
Hleopon hornboran, hreopan friccan,
mearh moldan træd. Mægen samnode,
cafe to cease. Cyning wæs afyrhted,
egsan geaclad, siððan elþeodige,
Huna ond Hreða here sceawede,
ðæt he on Romwara rices ende
ymb þæs wæteres stæð werod samnode,
mægen unrime. Modsorge wæg
Romwara cyning, rices ne wende
for werodleste, hæfde wigena to lyt,
eaxlgestealna wið ofermægene,
hrora to hilde. Here wicode,
eorlas ymb æðeling, egstreame neah
on neaweste nihtlangne fyrst,
þæs þe hie feonda gefær fyrmest gesægon.

Þa wearð on slæpe sylfum ætywed
þam casere, þær he on corðre swæf,

sigerofum gesegen swefnes woma.
Þuhte him wlitescyne on weres hade
hwit ond hiwbeorht hæleða nathwylc
geywed ænlicra þonne he ær oððe sið
gesege under swegle. He of slæpe onbrægd,
eofurcumble beþeaht. Him se ar hraðe,
wlitig wuldres boda, wið þingode
ond be naman nemde, (nihthelm toglad):
“Constantinus, heht þe cyning engla,
wyrda wealdend, wære beodan,
duguða dryhten. Ne ondræd þu ðe,
ðeah þe elþeodige egesan hwopan,
heardre hilde. Þu to heofenum beseoh
on wuldres weard, þær ðu wraðe findest,
sigores tacen.” He wæs sona gearu
þurh þæs halgan hæs, hreðerlocan onspeon,
up locade, swa him se ar abead,
fæle friðowebba. Geseah he frætwum beorht
wliti wuldres treo ofer wolcna hrof,
golde geglenged, (gimmas lixtan);
wæs se blaca beam bocstafum awriten,
beorhte ond leohte: “Mid þys beacne ðu
on þam frecnan fære feond oferswiðesð,
geletest lað werod.” Þa þæt leoht gewat,
up siðode, ond se ar somed,
on clænra gemang. Cyning wæs þy bliðra
ond þe sorgleasra, secga aldor,
on fyrhðsefan, þurh þa fægeran gesyhð.

Heht þa onlice æðelinga hleo,
beorna beaggifa, swa he þæt beacen geseah,
heria hildfruma, þæt him on heofonum ær
geiewed wearð, ofstum myclum,
Constantinus, Cristes rode,
tireadig cyning, tacen gewyrcan.
Heht þa on uhtan mid ærdæge
wigend wreccan, ond wæpenþræce
hebban heorucumbul, ond þæt halige treo

him beforan ferian on feonda gemang,
beran beacen godes. Byman sungon
hlude for hergum. Hrefn weorces gefeah,
urigfeðra, earn sið beheold,
wælhreowra wig. Wulf sang ahof,
holtes gehleða. Hildegesa stod.
Þær wæs borda gebrec ond beorna geþrec,
heard handgeswing ond herga gring,
syððan heo earhfære ærest metton.
On þæt fæge folc flana scuras,
garas ofer geolorand on gramra gemang,
hetend heorugrimme, hildenædran,
þurh fingra geweald forð onsendan.
Stopon stiðhidige, stundum wræcon,
bræcon bordhreðan, bil in dufan,
þrungon þræchearde. Þa wæs þuf hafen,
segn for sweotum, sigeleoð galen.
Gylden grima, garas lixtan
on herefelda. Hæðene grungon,
feollon friðelease. Flugon instæpes
Huna leode, swa þæt halige treo
aræran heht Romwara cyning,
heaðofremmende. Wurdon heardingas
wide towrecene. Sume wig fornam.
Sume unsofte aldor generedon
on þam heresiðe. Sume healfcwice
flugon on fæsten ond feore burgon
æfter stanclifum, stede weardedon
ymb Danubie. Sume drenc fornam
on lagostreame lifes æt ende.

Ða wæs modigra mægen on luste,
ehton elþeoda oð þæt æfen forð
fram dæges orde. Daroðæsc flugon,
hildenædran. Heap wæs gescyrded,
laðra lindwered. Lythwon becwom
Huna herges ham eft þanon.

Þa wæs gesyne þæt sige forgeaf
Constantino cyning ælmihtig
æt þam dægweorce, domweorðunga,
rice under roderum, þurh his rode treo.

Gewat þa heriga helm ham eft þanon,
huðe hremig, (hild wæs gesceaden),
wigge geweorðod. Com þa wigena hleo
þegna þreate þryðbold secan,
beadurof cyning burga neosan.
Heht þa wigena weard þa wisestan
snude to sionoðe, þa þe snyttro cræft
þurh fyrngewrito gefrigen hæfdon,
heoldon higeþancum hæleða rædas.
Ða þæs fricggan ongan folces aldor,
sigerof cyning, ofer sid weorod,
wære þær ænig yldra oððe gingra
þe him to soðe secggan meahte,
galdrum cyðan, hwæt se god wære,
boldes brytta, “þe þis his beacen wæs
þe me swa leoht oðywde ond mine leode generede,
tacna torhtost, ond me tir forgeaf,
wigsped wið wraðum, þurh þæt wlitige treo.”
Hio him ondsware ænige ne meahton
agifan togenes, ne ful geare cuðon
sweotole gesecggan be þam sigebeacne.

Þa þa wisestan wordum cwædon
for þam heremægene þæt hit heofoncyninges
tacen wære, ond þæs tweo nære.
Þa þæt gefrugnon þa þurh fulwihte
lærde wæron, (him wæs leoht sefa,
ferhð gefeonde, þeah hira fea wæron),
ðæt hie for þam casere cyðan moston
godspelles gife, hu se gasta helm,
in þrynesse þrymme geweorðad,
acenned wearð, cyninga wuldor,
ond hu on galgan wearð godes agen bearn
ahangen for hergum heardum witum.

Alysde leoda bearn of locan deofla,
geomre gastas, ond him gife sealde
þurh þa ilcan gesceaft þe him geywed wearð
sylfum on gesyhðe, sigores tacen,
wið þeoda þræce. Ond hu ðy þriddan dæge
of byrgenne beorna wuldor
of deaðe aras, dryhten ealra
hæleða cynnes, ond to heofonum astah.

Ðus gleawlice gastgerynum
sægdon sigerofum, swa fram Siluestre
lærde wæron. Æt þam se leodfruma
fulwihte onfeng ond þæt forð geheold
on his dagana tid, dryhtne to willan.

Ða wæs on sælum sinces brytta,
niðheard cyning. Wæs him niwe gefea
befolen in fyrhðe, wæs him frofra mæst
ond hyhta nihst heofonrices weard.
Ongan þa dryhtnes æ dæges ond nihtes
þurh gastes gife georne cyðan,
ond hine soðlice sylfne getengde
goldwine gumena in godes þeowdom,
æscrof, unslaw. Þa se æðeling fand,
leodgebyrga, þurh larsmiðas,
guðheard, garþrist, on godes bocum
hwær ahangen wæs heriges beorhtme
on rode treo rodora waldend
æfstum þurh inwit, swa se ealda feond
forlærde ligesearwum, leode fortyhte,
Iudea cyn, þæt hie god sylfne
ahengon, herga fruman. Þæs hie in hynðum sculon
to widan feore wergðu dreogan!

Þa wæs Cristes lof þam casere
on firhðsefan, forð gemyndig
ymb þæt mære treo, ond þa his modor het
feran foldwege folca þreate
to Iudeum, georne secan
wigena þreate hwær se wuldres beam,

halig under hrusan, hyded wære,
æðelcyninges rod. Elene ne wolde
þæs siðfates sæne weorðan,
ne ðæs wilgifan word gehyrwan,
hiere sylfre suna, ac wæs sona gearu,
wif on willsið, swa hire weoruda helm,
byrnwiggendra, beboden hæfde.

Ongan þa ofstlice eorla mengu
to flote fysan. Fearoðhengestas
ymb geofenes stæð gearwe stodon,
sælde sæmearas, sunde getenge.
Ða wæs orcnæwe idese siðfæt,
siððan wæges helm werode gesohte.
Þær wlanc manig æt Wendelsæ
on stæðe stodon. Stundum wræcon
ofer mearcpaðu, mægen æfter oðrum,
ond þa gehlodon hildesercum,
bordum ond ordum, byrnwigendum,
werum ond wifum, wæghengestas.
Leton þa ofer fifelwæg famige scriðan
bronte brimþisan. Bord oft onfeng
ofer earhgeblond yða swengas;
sæ swinsade. Ne hyrde ic sið ne ær
on egstreame idese lædan,
on merestræte, mægen fægerre.
Þær meahte gesion, se ðone sið beheold,
brecan ofer bæðweg, brimwudu snyrgan
under swellingum, sæmearh plegean,
wadan wægflotan. Wigan wæron bliðe,
collenferhðe, cwen siðes gefeah,
syþþan to hyðe hringedstefnan
ofer lagofæsten geliden hæfdon
on Creca land. Ceolas leton
æt sæfearoðe, sande bewrecene,

ald yðhofu, oncrum fæste
on brime bidan beorna geþinges,
hwonne heo sio guðcwen gumena þreate
ofer eastwegas eft gesohte.

Ðær wæs on eorle eðgesyne
brogden byrne ond bill gecost,
geatolic guðscrud, grimhelm manig,
ænlic eoforcumbul. Wæron æscwigan,
secggas ymb sigecwen, siðes gefysde.
Fyrdrincas frome foron on luste
on Creca land, caseres bodan,
hilderincas, hyrstum gewerede.
Þær wæs gesyne sincgim locen
on þam hereþreate, hlafordes gifu.
Wæs seo eadhreðige Elene gemyndig,
þriste on geþance, þeodnes willan
georn on mode þæt hio Iudeas
ofer herefeldas heape gecoste
lindwigendra land gesohte,
secga þreate. Swa hit siððan gelamp
ymb lytel fæc þæt ðæt leodmægen,
guðrofe hæleþ to Hierusalem
cwomon in þa ceastre corðra mæste,
eorlas æscrofe, mid þa æðelan cwen.

Heht ða gebeodan burgsittendum
þam snoterestum side ond wide
geond Iudeas, gumena gehwylcum,
meðelhegende, on gemot cuman,
þa ðe deoplicost dryhtnes geryno
þurh rihte æ reccan cuðon.
Ða wæs gesamnod of sidwegum
mægen unlytel, þa ðe Moyses æ
reccan cuðon. Þær on rime wæs
þreo M þæra leoda
alesen to lare. Ongan þa leoflic wif
weras Ebrea wordum negan:

“Ic þæt gearolice ongiten hæbbe
þurg witgena wordgeryno
on godes bocum þæt ge geardagum
wyrðe wæron wuldorcyninge,
dryhtne dyre ond dædhwæte.
Hwæt, ge ealle snyttro unwislice,
wraðe wiðweorpon, þa ge wergdon þane
þe eow of wergðe þurh his wuldres miht,
fram ligcwale, lysan þohte,
of hæftnede. Ge mid horu speowdon
on þæs ondwlitan þe eow eagena leoht,
fram blindnesse bote gefremede
edniowunga þurh þæt æðele spald,
ond fram unclænum oft generede
deofla gastum. Ge to deaþe þone
deman ongunnon, se ðe of deaðe sylf
woruld awehte on wera corþre
in þæt ærre lif eowres cynnes.
Swa ge modblinde mengan ongunnon
lige wið soðe, leoht wið þystrum,
æfst wið are, inwitþancum
wroht webbedan. Eow seo wergðu forðan
sceðþeð scyldfullum. Ge þa sciran miht
deman ongunnon, ond gedweolan lifdon,
þeostrum geþancum, oð þysne dæg.
Gangaþ nu snude, snyttro geþencaþ,
weras wisfæste, wordes cræftige,
þa ðe eowre æ æðelum cræftige
on ferhðsefan fyrmest hæbben,
þa me soðlice secgan cunnon,
ondsware cyðan for eowic forð
tacna gehwylces þe ic him to sece.”

Eodan þa on geruman reonigmode
eorlas æcleawe, egesan geþreade,
gehðum geomre, georne sohton

þa wisestan wordgeryno,
þæt hio þære cwene oncweðan meahton
swa tiles swa trages, swa hio him to sohte.
Hio þa on þreate M manna
fundon ferhðgleawra, þa þe fyrngemynd
mid Iudeum gearwast cuðon.
Þrungon þa on þreate þær on þrymme bad
in cynestole caseres mæg,
geatolic guðcwen golde gehyrsted.

Elene maþelode ond for eorlum spræc:
“Gehyrað, higegleawe, halige rune,
word ond wisdom. Hwæt, ge witgena
lare onfengon, hu se liffruma
in cildes had cenned wurde,
mihta wealdend. Be þam Moyses sang,
ond þæt word gecwæð weard Israhela:
‘Eow acenned bið cniht on degle,
mihtum mære, swa þæs modor ne bið
wæstmum geeacnod þurh weres frige.’
Be ðam Dauid cyning dryhtleoð agol,
frod fyrnweota, fæder Salomones,
ond þæt word gecwæþ wigona baldor:
‘Ic frumþa god fore sceawode,
sigora dryhten. He on gesyhðe wæs,
mægena wealdend, min on þa swiðran,
þrymmes hyrde. Þanon ic ne wende
æfre to aldre onsion mine.’
Swa hit eft be eow Essaias,
witga for weorodum, wordum mælde,
deophycggende þurh dryhtnes gast:
‘Ic up ahof eaforan gingne
ond bearn cende, þam ic blæd forgeaf,
halige higefrofre, ac hie hyrwdon me,
feodon þurh feondscipe, nahton foreþances,
wisdomes gewitt; ond þa weregan neat,
þe man daga gehwam drifeð ond þirsceð,
ongitaþ hira goddend, nales gnyrnwræcum

feogað frynd hiera þe him fodder gifað,
ond me Israhela æfre ne woldon
folc oncnawan, þeah ic feala for him
æfter woruldstundum wundra gefremede.’

Hwæt, we þæt gehyrdon þurh halige bec
þæt eow dryhten geaf dom unscyndne,
meotod mihta sped, Moyse sægde
hu ge heofoncyninge hyran sceoldon,
lare læstan. Eow þæs lungre aþreat,
ond ge þam ryhte wiðroten hæfdon,
onscunedon þone sciran scippend eallra,
dryhtna dryhten, ond gedwolan fylgdon
ofer riht godes. Nu ge raþe gangaþ
ond findaþ gen þa þe fyrngewritu
þurh snyttro cræft selest cunnen,
æriht eower, þæt me ondsware
þurh sidne sefan secgan cunnen.”

Eodan ða mid mengo modcwanige,
collenferhðe, swa him sio cwen bead.
Fundon þa D forþsnottera
alesen leodmæga, þa ðe leornungcræft
þurh modgemynd mæste hæfdon,
on sefan snyttro. Heo to salore eft
ymb lytel fæc laðode wæron,
ceastre weardas. Hio sio cwen ongan
wordum genegan, (wlat ofer ealle):

“Oft ge dyslice dæd gefremedon,
werge wræcmæcggas, ond gewritu herwdon,
fædera lare, næfre furður þonne nu,
ða ge blindnesse bote forsegon,
ond ge wiðsocon soðe ond rihte,
þæt in Bethleme bearn wealdendes,
cyning anboren, cenned wære,
æðelinga ord. Þeah ge þa æ cuðon,
witgena word, ge ne woldon þa,

synwyrcende, soð oncnawan.”

Hie þa anmode ondsweredon:
“Hwæt, we Ebreisce æ leornedon,
þa on fyrndagum fæderas cuðon
æt godes earce, ne we geare cunnon
þurh hwæt ðu ðus hearde, hlæfdige, us
eorre wurde. We ðæt æbylgð nyton
þe we gefremedon on þysse folcscere,
þeodenbealwa, wið þec æfre.”

Elene maðelade ond for eorlum spræc,
undearninga ides reordode
hlude for herigum: “Ge nu hraðe gangað,
sundor asecaþ þa ðe snyttro mid eow,
mægn ond modcræft, mæste hæbben,
þæt me þinga gehwylc þriste gecyðan,
untraglice, þe ic him to sece.”

Eodon þa fram rune, swa him sio rice cwen,
bald in burgum, beboden hæfde,
geomormode, georne smeadon,
sohton searoþancum, hwæt sio syn wære
þe hie on þam folce gefremed hæfdon
wið þam casere, þe him sio cwen wite.
Þa þær for eorlum an reordode,
gidda gearosnotor, (ðam wæs Iudas nama,
wordes cræftig): “Ic wat geare
þæt hio wile secan be ðam sigebeame
on ðam þrowode þeoda waldend,
eallra gnyrna leas, godes agen bearn,
þone orscyldne eofota gehwylces
þurh hete hengon on heanne beam
in fyrndagum fæderas usse.
Þæt wæs þrealic geþoht! Nu is þearf mycel
þæt we fæstlice ferhð staðelien,
þæt we ðæs morðres meldan ne weorðen
hwær þæt halige trio beheled wurde
æfter wigþræce, þy læs toworpen sien

frod fyrngewritu ond þa fæderlican
lare forleten. Ne bið lang ofer ðæt
þæt Israhela æðelu moten
ofer middangeard ma ricsian,
æcræft eorla, gif ðis yppe bið,
swa þa þæt ilce gio min yldra fæder
sigerof sægde, (þam wæs Sachius nama),
frod fyrnwiota, fæder minum, [OMITTED]
[OMITTED]eaferan,
wende hine of worulde ond þæt word gecwæð:
‘Gif þe þæt gelimpe on lifdagum
þæt ðu gehyre ymb þæt halige treo
frode frignan, ond geflitu ræran
be ðam sigebeame on þam soðcyning
ahangen wæs, heofonrices weard,
eallre sybbe bearn, þonne þu snude gecyð,
min swæs sunu, ær þec swylt nime.
Ne mæg æfre ofer þæt Ebrea þeod
rædþeahtende rice healdan,
duguðum wealdan, ac þara dom leofað
ond hira dryhtscipe,
in woruld weorulda willum gefylled,
ðe þone ahangnan cyning heriaþ ond lofiað.’

Þa ic fromlice fæder minum,
ealdum æwitan, ageaf ondsware:
‘Hu wolde þæt geweorðan on woruldrice
þæt on þone halgan handa sendan
to feorhlege fæderas usse
þurh wrað gewitt, gif hie wiston ær
þæt he Crist wære, cyning on roderum,
soð sunu meotudes, sawla nergend?’

Ða me yldra min ageaf ondsware,
frod on fyrhðe fæder reordode:
‘Ongit, guma ginga, godes heahmægen,
nergendes naman. Se is niða gehwam
unasecgendlic, þone sylf ne mæg

on moldwege man aspyrigean.
Næfre ic þa geþeahte þe þeos þeod ongan
secan wolde, ac ic symle mec
asced þara scylda, nales sceame worhte
gaste minum. Ic him georne oft
þæs unrihtes ondsæc fremede,
þonne uðweotan æht bisæton,
on sefan sohton hu hie sunu meotudes
ahengon, helm wera, hlaford eallra
engla ond elda, æðelust bearna.
Ne meahton hie swa disige deað oðfæstan,
weras wonsælige, swa hie wendon ær,
sarum settan, þeah he sume hwile
on galgan his gast onsende,
sigebearn godes. Þa siððan wæs
of rode ahæfen rodera wealdend,
eallra þrymma þrym, þreo niht siððan
in byrgenne bidende wæs
under þeosterlocan, ond þa þy þriddan dæg
ealles leohtes leoht lifgende aras,
ðeoden engla, ond his þegnum hine,
soð sigora frea, seolfne geywde,
beorht on blæde. Þonne broðor þin
onfeng æfter fyrste fulwihtes bæð,
leohtne geleafan. Þa for lufan dryhtnes
Stephanus wæs stanum worpod;
ne geald he yfel yfele, ac his ealdfeondum
þingode þrohtherd, bæd þrymcyning
þæt he him þa weadæd to wræce ne sette,
þæt hie for æfstum unscyldigne,
synna leasne, Sawles larum
feore beræddon, swa he þurh feondscipe
to cwale monige Cristes folces
demde to deaþe. Swa þeah him dryhten eft
miltse gefremede, þæt he manegum wearð
folca to frofre, syððan him frymða god,
niða nergend, naman oncyrde,

ond he syððan wæs sanctus Paulus
be naman haten, ond him nænig wæs
ælærendra oðer betera
under swegles hleo syðþan æfre,
þara þe wif oððe wer on woruld cendan,
þeah he Stephanus stanum hehte
abreotan on beorge, broðor þinne.

Nu ðu meaht gehyran, hæleð min se leofa,
hu arfæst is ealles wealdend,
þeah we æbylgð wið hine oft gewyrcen,
synna wunde, gif we sona eft
þara bealudæda bote gefremmaþ
ond þæs unrihtes eft geswicaþ.
Forðan ic soðlice ond min swæs fæder
syðþan gelyfdon
þæt geþrowade eallra þrymma god,
lifes lattiow, laðlic wite
for oferþearfe ilda cynnes.
Forðan ic þe lære þurh leoðorune,
hyse leofesta, þæt ðu hospcwide,
æfst ne eofulsæc æfre ne fremme,
grimne geagncwide, wið godes bearne.
Þonne ðu geearnast þæt þe bið ece lif,
selust sigeleana, seald in heofonum.’

Ðus mec fæder min on fyrndagum
unweaxenne wordum lærde,
septe soðcwidum, (þam wæs Symon nama),
guma gehðum frod. Nu ge geare cunnon
hwæt eow þæs on sefan selest þince
to gecyðanne, gif ðeos cwen usic
frigneð ymb ðæt treo, nu ge fyrhðsefan
ond modgeþanc minne cunnon.”

Him þa togenes þa gleawestan
on wera þreate wordum mældon:
“Næfre we hyrdon hæleð ænigne

on þysse þeode, butan þec nu ða,
þegn oðerne þyslic cyðan
ymb swa dygle wyrd. Do swa þe þynce,
fyrngidda frod, gif ðu frugnen sie
on wera corðre. Wisdomes beðearf,
worda wærlicra ond witan snyttro,
se ðære æðelan sceal ondwyrde agifan
for þyslicne þreat on meþle.”

Weoxan word cwidum, weras þeahtedon
on healfa gehwær, sume hyder, sume þyder,
þrydedon ond þohton. Þa cwom þgna heap
to þam heremeðle. Hreopon friccan,
caseres bodan: “Eow þeos cwen laþaþ,
secgas to salore, þæt ge seonoðdomas
rihte reccen. Is eow rædes þearf
on meðelstede, modes snyttro.”

Heo wæron gearwe, geomormode
leodgebyrgean, þa hie laðod wæron
þurh heard gebann; to hofe eodon,
cyðdon cræftes miht. Þa sio cwen ongan
weras Ebresce wordum negan,
fricggan fyrhðwerige ymb fyrngewritu,
hu on worulde ær witgan sungon,
gasthalige guman, be godes bearne,
hwær se þeoden geþrowade,
soð sunu meotudes, for sawla lufan.
Heo wæron stearce, stane heardran,
noldon þæt geryne rihte cyðan,
ne hire andsware ænige secgan,
torngeniðlan, þæs hio him to sohte,
ac hio worda gehwæs wiðersæc fremedon,
fæste on fyrhðe, þæt heo frignan ongan,
cwædon þæt hio on aldre owiht swylces
ne ær ne sið æfre hyrdon.

Elene maþelade ond him yrre oncwæð:
“Ic eow to soðe secgan wille,
ond þæs in life lige ne wyrðeð,

gif ge þissum lease leng gefylgað
mid fæcne gefice, þe me fore standaþ,
þæt eow in beorge bæl fornimeð,
hattost heaðowelma, ond eower hra bryttað,
lacende lig, þæt eow sceal þæt leas
apundrad weorðan to woruldgedale.
Ne magon ge ða word geseðan þe ge hwile nu on unriht
wrigon under womma sceatum, ne magon ge þa wyrd bemiðan,
bedyrnan þa deopan mihte.” Ða wurdon hie deaðes on wenan,
ades ond endelifes, ond þær þa ænne betæhton
giddum gearusnottorne, (þam wæs Iudas nama
cenned for cneomagum), þone hie þære cwene agefon,
sægdon hine sundorwisne: “He þe mæg soð gecyðan,
onwreon wyrda geryno, swa ðu hine wordum frignest,
æriht from orde oð ende forð.
He is for eorðan æðeles cynnes,
wordcræftes wis ond witgan sunu,
bald on meðle; him gebyrde is
þæt he gencwidas gleawe hæbbe,
cræft in breostum. He gecyðeð þe
for wera mengo wisdomes gife
þurh þa myclan miht, swa þin mod lufaþ.”

Hio on sybbe forlet secan gehwylcne
agenne eard, ond þone ænne genam,
Iudas to gisle, ond þa georne bæd
þæt he be ðære rode riht getæhte
þe ær in legere wæs lange bedyrned,
ond hine seolfne sundor acigde.
Elene maþelode to þam anhagan,
tireadig cwen: “Þe synt tu gearu,
swa lif swa deað, swa þe leofre bið
to geceosanne. Cyð ricene nu
hwæt ðu þæs to þinge þafian wille.”

Iudas hire ongen þingode (ne meahte he þa gehðu bebugan,

oncyrran rex geniðlan; he wæs on þære cwene gewealdum):
“Hu mæg þæm geweorðan þe on westenne
meðe ond meteleas morland trydeð,
hungre gehæfted, ond him hlaf ond stan
on gesihðe bu samod geweorðað,
streac ond hnesce, þæt he þone stan nime
wið hungres hleo, hlafes ne gime,
gewende to wædle, ond þa wiste wiðsæce,
beteran wiðhyccge, þonne he bega beneah?”

Him þa seo eadige ondwyrde ageaf
Elene for eorlum undearnunga:
“Gif ðu in heofonrice habban wille
eard mid englum ond on eorðan lif,
sigorlean in swegle, saga ricene me
hwær seo rod wunige radorcyninges,
halig under hrusan, þe ge hwile nu
þurh morðres man mannum dyrndun.”

Iudas maðelade, (him wæs geomor sefa,
hat æt heortan, ond gehwæðres wa,
ge he heofonrices hyht swa mode
ond þis ondwearde anforlete,
rice under roderum, ge he ða rode ne tæhte):
“Hu mæg ic þæt findan þæt swa fyrn gewearð
wintra gangum? Is nu worn sceacen,
CC oððe ma geteled rime.
Ic ne mæg areccan, nu ic þæt rim ne can.
Is nu feala siðþan forðgewitenra
frodra ond godra þe us fore wæron,
gleawra gumena. Ic on geogoðe wearð
on siðdagum syððan acenned,
cnihtgeong hæleð. Ic ne can þæt ic nat,
findan on fyrhðe þæt swa fyrn gewearð.”

Elene maðelade him on ondsware:
“Hu is þæt geworden on þysse werþeode

þæt ge swa monigfeald on gemynd witon,
alra tacna gehwylc swa Troiana
þurh gefeoht fremedon? Þæt wæs fyr mycle,
open ealdgewin, þonne þeos æðele gewyrd,
geara gongum. Ge þæt geare cunnon
edre gereccan, hwæt þær eallra wæs
on manrime morðorslehtes,
dareðlacendra deadra gefeallen
under bordhagan. Ge þa byrgenna
under stanhleoðum, ond þa stowe swa some,
ond þa wintergerim on gewritu setton.”

Iudas maðelade, gnornsorge wæg:
“We þæs hereweorces, hlæfdige min,
for nydþearfe nean myndgiaþ,
ond þa wiggþræce on gewritu setton,
þeoda gebæru, ond þis næfre
þurh æniges mannes muð gehyrdon
hæleðum cyðan, butan her nu ða.”

Him seo æðele cwen ageaf ondsware:
“Wiðsæcest ðu to swiðe soðe ond rihte
ymb þæt lifes treow, ond nu lytle ær
sægdest soðlice be þam sigebeame
leodum þinum, ond nu on lige cyrrest.”

Iudas hire ongen þingode, cwæð þæt he þæt on gehðu gespræce
ond on tweon swiðost, wende him trage hnagre.

Him oncwæð hraðe caseres mæg:
“Hwæt, we ðæt hyrdon þurh halige bec
hæleðum cyðan þæt ahangen wæs
on Caluarie cyninges freobearn,
godes gastsunu. Þu scealt geagninga
wisdom onwreon, swa gewritu secgaþ,
æfter stedewange hwær seo stow sie
Caluarie, ær þec cwealm nime,
swilt for synnum, þæt ic hie syððan mæge
geclænsian Criste to willan,

hæleðum to helpe, þæt me halig god
gefylle, frea mihtig, feores ingeþanc,
weoruda wuldorgeofa, willan minne,
gasta geocend.” Hire Iudas oncwæð
stiðhycgende: “Ic þa stowe ne can,
ne þæs wanges wiht ne þa wisan cann.”

Elene maðelode þurh eorne hyge:
“Ic þæt geswerige þurh sunu meotodes,
þone ahangnan god, þæt ðu hungre scealt
for cneomagum cwylmed weorðan,
butan þu forlæte þa leasunga
ond me sweotollice soð gecyðe.”

Heht þa swa cwicne corðre lædan,
scufan scyldigne (scealcas ne gældon)
in drygne seað, þær he duguða leas
siomode in sorgum VII nihta fyrst
under hearmlocan hungre geþreatod,
clommum beclungen, ond þa cleopigan ongan
sarum besylced on þone seofeðan dæg,
meðe ond meteleas, (mægen wæs geswiðrod):
“Ic eow healsie þurh heofona god
þæt ge me of ðyssum earfeðum up forlæten,
heanne fram hungres geniðlan. Ic þæt halige treo
lustum cyðe, nu ic hit leng ne mæg
helan for hungre. Is þes hæft to ðan strang,
þreanyd þæs þearl ond þes þroht to ðæs heard
dogorrimum. Ic adreogan ne mæg,
ne leng helan be ðam lifes treo,
þeah ic ær mid dysige þurhdrifen wære
ond ðæt soð to late seolf gecneowe.”

Þa ðæt gehyrde sio þær hæleðum scead,
beornes gebæro, hio bebead hraðe
þæt hine man of nearwe ond of nydcleofan,
fram þam engan hofe, up forlete.
Hie ðæt ofstlice efnedon sona,
ond hine mid arum up gelæddon
of carcerne, swa him seo cwen bebead.

Stopon þa to þære stowe stiðhycgende
on þa dune up ðe dryhten ær
ahangen wæs, heofonrices weard,
godbearn on galgan, ond hwæðre geare nyste,
hungre gehyned, hwær sio halige rod,
þurh feondes searu foldan getyned,
lange legere fæst leodum dyrne
wunode wælreste. Word stunde ahof
elnes oncyðig, ond on Ebrisc spræc:

“Dryhten hælend, þu ðe ahst doma geweald,
ond þu geworhtest þurh þines wuldres miht
heofon ond eorðan ond holmþræce,
sæs sidne fæðm, samod ealle gesceaft,
ond þu amæte mundum þinum
ealne ymbhwyrft ond uprador,
ond þu sylf sitest, sigora waldend,
ofer þam æðelestan engelcynne,
þe geond lyft farað leohte bewundene,
mycle mægenþrymme. Ne mæg þær manna gecynd
of eorðwegum up geferan
in lichoman mid þa leohtan gedryht,
wuldres aras. Þu geworhtest þa
ond to þegnunge þinre gesettest,
halig ond heofonlic. Þara on hade sint
in sindreame syx genemned,
þa ymbsealde synt mid syxum eac
fiðrum gefrætwad, fægere scinaþ.
Þara sint IIII þe on flihte a
þa þegnunge þrymme beweotigaþ
fore onsyne eces deman,
singallice singaþ in wuldre
hædrum stefnum heofoncininges lof,
woða wlitegaste, ond þas word cweðaþ
clænum stefnum, (þam is ceruphin nama):

‘Halig is se halga heahengla god,
weoroda wealdend! Is ðæs wuldres ful
heofun ond eorðe ond eall heahmægen,
tire getacnod.’ Syndon tu on þam,
sigorcynn on swegle, þe man seraphin
be naman hateð. He sceal neorxnawang
ond lifes treo legene sweorde
halig healdan. Heardecg cwacaþ,
beofaþ brogdenmæl, ond bleom wrixleð
grapum gryrefæst. Þæs ðu, god dryhten,
wealdest widan fyrhð, ond þu womfulle
scyldwyrcende sceaðan of radorum
awurpe wonhydige. Þa sio werge sceolu
under heolstorhofu hreosan sceolde
in wita forwyrd, þær hie in wylme nu
dreogaþ deaðcwale in dracan fæðme,
þeostrum forþylmed. He þinum wiðsoc
aldordome. Þæs he in ermðum sceal,
ealra fula ful, fah þrowian,
þeowned þolian. Þær he þin ne mæg
word aweorpan, is in witum fæst,
ealre synne fruma, susle gebunden.

Gif þin willa sie, wealdend engla,
þæt ricsie se ðe on rode wæs,
ond þurh Marian in middangeard
acenned wearð in cildes had,
þeoden engla, (gif he þin nære
sunu synna leas, næfre he soðra swa feala
in woruldrice wundra gefremede
dogorgerimum; no ðu of deaðe hine
swa þrymlice, þeoda wealdend,
aweahte for weorodum, gif he in wuldre þin
þurh ða beorhtan bearn ne wære),
gedo nu, fæder engla, forð beacen þin.
Swa ðu gehyrdest þone halgan wer

Moyses on meðle, þa ðu, mihta god,
geywdest þam eorle on þa æðelan tid
under beorhhliðe ban Iosephes,
swa ic þe, weroda wyn, gif hit sie willa þin,
þurg þæt beorhte gesceap biddan wille
þæt me þæt goldhord, gasta scyppend,
geopenie, þæt yldum wæs
lange behyded. Forlæt nu, lifes fruma,
of ðam wangstede wynsumne up
under radores ryne rec astigan
lyftlacende. Ic gelyfe þe sel
ond þy fæstlicor ferhð staðelige,
hyht untweondne, on þone ahangnan Crist,
þæt he sie soðlice sawla nergend,
ece ælmihtig, Israhela cining,
walde widan ferhð wuldres on heofenum,
a butan ende ecra gestealda.”

Ða of ðære stowe steam up aras
swylce rec under radorum. Þær aræred wearð
beornes breostsefa. He mid bæm handum,
eadig ond ægleaw, upweard plegade.
Iudas maþelode, gleaw in geþance:
“Nu ic þurh soð hafu seolf gecnawen
on heardum hige þæt ðu hælend eart
middangeardes. Sie ðe, mægena god,
þrymsittendum þanc butan ende,
þæs ðu me swa meðum ond swa manweorcum
þurh þin wuldor inwrige wyrda geryno.
Nu ic þe, bearn godes, biddan wille,
weoroda willgifa, nu ic wat þæt ðu eart
gecyðed ond acenned allra cyninga þrym,
þæt ðu ma ne sie minra gylta,
þara þe ic gefremede nalles feam siðum,
metud, gemyndig. Læt mec, mihta god,
on rimtale rices þines
mid haligra hlyte wunigan

in þære beorhtan byrig, þær is broðor min
geweorðod in wuldre, þæs he wære wið þec,
Stephanus, heold, þeah he stangreopum
worpod wære. He hafað wigges lean,
blæd butan blinne. Sint in bocum his
wundor þa he worhte on gewritum cyðed.”

Ongan þa wilfægen æfter þam wuldres treo,
elnes anhydig, eorðan delfan
under turfhagan, þæt he on XX
fotmælum feor funde behelede,
under neolum niðer næsse gehydde
in þeostorcofan. He ðær III mette
in þam reonian hofe roda ætsomne,
greote begrauene, swa hio geardagum
arleasra sceolu eorðan beþeahton,
Iudea cynn. Hie wið godes bearne
nið ahofun, swa hie no sceoldon,
þær hie leahtra fruman larum ne hyrdon.
Þa wæs modgemynd myclum geblissod,
hige onhyrded, þurh þæt halige treo,
inbryrded breostsefa, syððan beacen geseh,
halig under hrusan. He mid handum befeng
wuldres wynbeam, ond mid weorode ahof
of foldgræfe. Feðegestas
eodon, æðelingas, in on þa ceastre.

Asetton þa on gesyhðe sigebeamas III
eorlas anhydige fore Elenan cneo,
collenferhðe. Cwen weorces gefeah
on ferhðsefan, ond þa frignan ongan
on hwylcum þara beama bearn wealdendes,
hæleða hyhtgifa, hangen wære:
“Hwæt, we þæt hyrdon þurh halige bec
tacnum cyðan, þæt twegen mid him
geþrowedon, ond he wæs þridda sylf
on rode treo. Rodor eal geswearc
on þa sliðan tid. Saga, gif ðu cunne,

on hwylcre þyssa þreora þeoden engla
geþrowode, þrymmes hyrde.”

Ne meahte hire Iudas, ne ful gere wiste,
sweotole gecyþan be ðam sigebeame,
on hwylcne se hælend ahafen wære,
sigebearn godes, ær he asettan heht
on þone middel þære mæran byrig
beamas mid bearhtme, ond gebidan þær
oððæt him gecyðde cyning ælmihtig
wundor for weorodum be ðam wuldres treo.
Gesæton sigerofe, sang ahofon,
rædþeahtende, ymb þa roda þreo
oð þa nigoðan tid, hæfdon neowne gefean
mærðum gemeted. Þa þær menigo cwom,
folc unlytel, ond gefærenne man
brohton on bære beorna þreate
on neaweste, (wæs þa nigoðe tid),
gingne gastleasne. Þa ðær Iudas wæs
on modsefan miclum geblissod.
Heht þa asettan sawlleasne,
life belidenes lic on eorðan,
unlifgendes, ond up ahof
rihtes wemend þara roda twa
fyrhðgleaw on fæðme ofer þæt fæge hus,
deophycgende. Hit wæs dead swa ær,
lic legere fæst. Leomu colodon
þreanedum beþeaht. Þa sio þridde wæs
ahafen halig. Hra wæs on anbide
oððæt him uppan æðelinges wæs
rod aræred, rodorcyninges beam,
sigebeacen soð. He sona aras
gaste gegearwod, geador bu samod
lic ond sawl. Þær wæs lof hafen
fæger mid þy folce. Fæder weorðodon,
ond þone soðan sunu wealdendes
wordum heredon. Sie him wuldor ond þanc
a butan ende eallra gesceafta!

Ða wæs þam folce on ferhðsefan,
ingemynde, swa him a scyle,
wundor þa þe worhte weoroda dryhten
to feorhnere fira cynne,
lifes lattiow. Þa þær ligesynnig
on lyft astah lacende feond.
Ongan þa hleoðrian helledeofol,
eatol æclæca, yfela gemyndig:
“Hwæt is þis, la, manna, þe minne eft
þurh fyrngeflit folgaþ wyrdeð,
iceð ealdne nið, æhta strudeð?
Þis is singal sacu. Sawla ne moton
manfremmende in minum leng
æhtum wunigan. Nu cwom elþeodig,
þone ic ær on firenum fæstne talde,
hafað mec bereafod rihta gehwylces,
feohgestreona. Nis ðæt fæger sið.
Feala me se hælend hearma gefremede,
niða nearolicra, se ðe in Nazareð
afeded wæs. Syððan furþum weox
of cildhade, symle cirde to him
æhte mine. Ne mot ænige nu
rihte spowan. Is his rice brad
ofer middangeard. Min is geswiðrod
ræd under roderum. Ic þa rode ne þearf
hleahtre herigean. Hwæt, se hælend me
in þam engan ham oft getynde,
geomrum to sorge! Ic þurh Iudas ær
hyhtful gewearð, ond nu gehyned eom,
goda geasne, þurh Iudas eft,
fah ond freondleas. Gen ic findan can
þurh wrohtstafas wiðercyr siððan
of ðam wearhtreafum, ic awecce wið ðe
oðerne cyning, se ehteð þin,
ond he forlæteð lare þine
ond manþeawum minum folgaþ,

ond þec þonne sendeð in þa sweartestan
ond þa wyrrestan witebrogan,
þæt ðu, sarum forsoht, wiðsæcest fæste
þone ahangnan cyning, þam ðu hyrdest ær.”

Him ða gleawhydig Iudas oncwæð,
hæleð hildedeor, (him wæs halig gast
befolen fæste, fyrhat lufu,
weallende gewitt þurh witgan snyttro),
ond þæt word gecwæð, wisdomes ful:
“Ne þearft ðu swa swiðe, synna gemyndig,
sar niwigan ond sæce ræran,
morðres manfrea, þæt þe se mihtiga cyning
in neolnesse nyðer bescufeð,
synwyrcende, in susla grund
domes leasne, se ðe deadra feala
worde awehte. Wite ðu þe gearwor
þæt ðu unsnyttrum anforlete
leohta beorhtost ond lufan dryhtnes,
þone fægran gefean, ond on fyrbæðe
suslum beþrungen syððan wunodest,
ade onæled, ond þær awa scealt,
wiðerhycgende, wergðu dreogan,
yrmðu butan ende.” Elene gehyrde
hu se feond ond se freond geflitu rærdon,
tireadig ond trag, on twa halfa,
synnig ond gesælig. Sefa wæs þe glædra
þæs þe heo gehyrde þone hellesceaþan
oferswiðedne, synna bryttan,
ond þa wundrade ymb þæs weres snyttro,
hu he swa geleafful on swa lytlum fæce
ond swa uncyðig æfre wurde,
gleawnesse þurhgoten. Gode þancode,
wuldorcyninge, þæs hire se willa gelamp
þurh bearn godes bega gehwæðres,
ge æt þære gesyhðe þæs sigebeames,

ge ðæs geleafan þe hio swa leohte oncneow,
wuldorfæste gife in þæs weres breostum.

Ða wæs gefrege in þære folcsceare,
geond þa werþeode wide læded,
mære morgenspel manigum on andan
þara þe dryhtnes æ dyrnan woldon,
boden æfter burgum, swa brimo fæðmeð,
in ceastra gehwære, þæt Cristes rod,
fyrn foldan begræfen, funden wære,
selest sigebeacna þara þe sið oððe ær
halig under heofenum ahafen wurde,
ond wæs Iudeum gnornsorga mæst,
werum wansæligum, wyrda laðost,
þær hie hit for worulde wendan meahton,
cristenra gefean. Ða sio cwen bebead
ofer eorlmægen aras fysan
ricene to rade. Sceoldon Romwarena
ofer heanne holm hlaford secean
ond þam wiggende wilspella mæst
seolfum gesecgan, þæt ðæt sigorbeacen
þurh meotodes est meted wære,
funden in foldan, þæt ær feala mæla
behyded wæs halgum to teonan,
cristenum folce. Þa ðam cininge wearð
þurh þa mæran word mod geblissod,
ferhð gefeonde. Næs þa fricgendra
under goldhoman gad in burgum,
feorran geferede. Wæs him frofra mæst
geworden in worlde æt ðam willspelle,
hlihende hyge, þe him hereræswan
ofer eastwegas, aras brohton,
hu gesundne sið ofer swonrade
secgas mid sigecwen aseted hæfdon
on Creca land. Hie se casere heht
ofstum myclum eft gearwian
sylfe to siðe. Secgas ne gældon

syððan andsware edre gehyrdon,
æðelinges word. Heht he Elenan hæl
abeodan beadurofre, gif hie brim nesen
ond gesundne sið settan mosten,
hæleð hwætmode, to þære halgan byrig.
Heht hire þa aras eac gebeodan
Constantinus þæt hio cirican þær
on þam beorhhliðe begra rædum
getimbrede, tempel dryhtnes
on Caluarie Criste to willan,
hæleðum to helpe, þær sio halige rod
gemeted wæs, mærost beama
þara þe gefrugnen foldbuende
on eorðwege. Hio geefnde swa,
siððan winemagas westan brohton
ofer lagufæsten leofspell manig.

Ða seo cwen bebead cræftum getyde
sundor asecean þa selestan,
þa þe wrætlicost wyrcan cuðon
stangefogum, on þam stedewange
girwan godes tempel, swa hire gasta weard
reord of roderum. Heo þa rode heht
golde beweorcean ond gimcynnum,
mid þam æðelestum eorcnanstanum
besettan searocræftum ond þa in seolfren fæt
locum belucan. Þær þæt lifes treo,
selest sigebeama, siððan wunode
æðelum anbræce. Þær bið a gearu
wraðu wannhalum wita gehwylces,
sæce ond sorge. Hie sona þær
þurh þa halgan gesceaft helpe findaþ,
godcunde gife. Swylce Iudas onfeng
æfter fyrstmearce fulwihtes bæð,
ond geclænsod wearð Criste getrywe,
lifwearde leof. His geleafa wearð
fæst on ferhðe, siððan frofre gast

wic gewunode in þæs weres breostum,
bylde to bote. He þæt betere geceas,
wuldres wynne, ond þam wyrsan wiðsoc,
deofulgildum, ond gedwolan fylde,
unrihte æ. Him wearð ece rex,
meotud milde, god, mihta wealdend.

Þa wæs gefulwad se ðe ær feala tida
leoht gearu [OMITTED]
inbryrded breostsefa on þæt betere lif,
gewended to wuldre. Huru, wyrd gescreaf
þæt he swa geleaffull ond swa leof gode
in worldrice weorðan sceolde,
Criste gecweme. Þæt gecyðed wearð,
siððan Elene heht Eusebium
on rædgeþeaht, Rome bisceop,
gefetian on fultum, forðsnoterne,
hæleða gerædum to þære halgan byrig,
þæt he gesette on sacerdhad
in Ierusalem Iudas þam folce
to bisceope burgum on innan,
þurh gastes gife to godes temple
cræftum gecorene, ond hine Cyriacus
þurh snyttro geþeaht syððan nemde
niwan stefne. Nama wæs gecyrred
beornes in burgum on þæt betere forð,
æ hælendes. Þa gen Elenan wæs
mod gemynde ymb þa mæran wyrd,
geneahhe for þam næglum þe ðæs nergendes
fet þurhwodon ond his folme swa some,
mid þam on rode wæs rodera wealdend
gefæstnod, frea mihtig. Be ðam frignan ongan
cristenra cwen, Cyriacus bæd
þæt hire þa gina gastes mihtum
ymb wundorwyrd willan gefylde,
onwrige wuldorgifum, ond þæt word acwæð
to þam bisceope, bald reordode:

“Þu me, eorla hleo, þone æðelan beam,

rode rodera cininges ryhte getæhtesð,
on þa ahangen wæs hæðenum folmum
gasta geocend, godes agen bearn,
nerigend fira. Mec þæra nægla gen
on fyrhðsefan fyrwet myngaþ.
Wolde ic þæt ðu funde þa ðe in foldan gen
deope bedolfen dierne sindon,
heolstre behyded. A min hige sorgað,
reonig reoteð, ond geresteð no
ærþan me gefylle fæder ælmihtig,
wereda wealdend, willan minne,
niða nergend, þurh þara nægla cyme,
halig of hiehða. Nu ðu hrædlice
eallum eaðmedum, ar selesta,
þine bene onsend in ða beorhtan gesceaft,
on wuldres wyn. Bide wigena þrym
þæt þe gecyðe, cyning ælmihtig,
hord under hrusan þæt gehyded gen,
duguðum dyrne, deogol bideð.”

Þa se halga ongan hyge staðolian,
breostum onbryrded, bisceop þæs folces.
Glædmod eode gumena þreate
god hergendra, ond þa geornlice
Cyriacus on Caluarie
hleor onhylde, hygerune ne mað,
gastes mihtum to gode cleopode
eallum eaðmedum, bæd him engla weard
geopenigean uncuðe wyrd,
niwan on nearwe, hwær he þara nægla swiðost
on þam wangstede wenan þorfte.
Leort ða tacen forð, þær hie to sægon,
fæder, frofre gast, ðurh fyres bleo
up eðigean þær þa æðelestan
hæleða gerædum hydde wæron
þurh nearusearwe, næglas on eorðan.
Ða cwom semninga sunnan beorhtra

lacende lig. Leode gesawon
hira willgifan wundor cyðan,
ða ðær of heolstre, swylce heofonsteorran
oððe goldgimmas, grunde getenge,
næglas of nearwe neoðan scinende
leohte lixton. Leode gefægon,
weorud willhreðig, sægdon wuldor gode
ealle anmode, þeah hie ær wæron
þurh deofles spild in gedwolan lange,
acyrred fram Criste. Hie cwædon þus:

“Nu we seolfe geseoð sigores tacen,
soðwundor godes, þeah we wiðsocun ær
mid leasingum. Nu is in leoht cymen,
onwrigen, wyrda bigang. Wuldor þæs age
on heannesse heofonrices god!”
Ða wæs geblissod se ðe to bote gehwearf
þurh bearn godes, bisceop þara leoda,
niwan stefne. He þam næglum onfeng,
egesan geaclod, ond þære arwyrðan
cwene brohte. Hæfde Ciriacus
eall gefylled, swa him seo æðele bebead,
wifes willan. Þa wæs wopes hring,
hat heafodwylm ofer hleor goten,
(nalles for torne tearas feollon
ofer wira gespon), wuldres gefylled
cwene willa. Heo on cneow sette
leohte geleafan, lac weorðode,
blissum hremig, þe hire brungen wæs
gnyrna to geoce. Gode þancode,
sigora dryhtne, þæs þe hio soð gecneow
ondweardlice þæt wæs oft bodod
feor ær beforan fram fruman worulde,
folcum to frofre. Heo gefylled wæs
wisdomes gife, ond þa wic beheold
halig heofonlic gast, hreðer weardode,
æðelne innoð, swa hie ælmihtig
sigebearn godes sioððan freoðode.

Ongan þa geornlice gastgerynum
on sefan secean soðfæstnesse
weg to wuldre. Huru, weroda god
gefullæste, fæder on roderum,
cining ælmihtig, þæt seo cwen begeat
willan in worulde. Wæs se witedom
þurh fyrnwitan beforan sungen
eall æfter orde, swa hit eft gelamp
ðinga gehwylces. Þeodcwen ongan
þurh gastes gife georne secan
nearwe geneahhe, to hwan hio þa næglas selost
ond deorlicost gedon meahte,
dugoðum to hroðer, hwæt þæs wære dryhtnes willa.
Heht ða gefetigean forðsnotterne
ricene to rune, þone þe rædgeþeaht
þurh gleawe miht georne cuðe,
frodne on ferhðe, ond hine frignan ongan
hwæt him þæs on sefan selost þuhte
to gelæstenne, ond his lare geceas
þurh þeodscipe. He hire þriste oncwæð:

“Þæt is gedafenlic þæt ðu dryhtnes word
on hyge healde, halige rune,
cwen seleste, ond þæs cininges bebod
georne begange, nu þe god sealde
sawle sigesped ond snyttro cræft,
nerigend fira. Þu ðas næglas hat
þam æðelestan eorðcyninga
burgagendra on his bridels don,
meare to midlum. Þæt manigum sceall
geond middangeard mære weorðan,
þonne æt sæcce mid þy oferswiðan mæge
feonda gehwylcne, þonne fyrdhwate
on twa healfe tohtan secaþ,
sweordgeniðlan, þær hie ymb sige winnað,
wrað wið wraðum. He ah æt wigge sped,
sigor æt sæcce, ond sybbe gehwær,

æt gefeohte frið, se ðe foran lædeð
bridels on blancan, þonne beadurofe
æt garþræce, guman gecoste,
berað bord ond ord. Þis bið beorna gehwam
wið æglæce unoferswiðed
wæpen æt wigge. Be ðam se witga sang,
snottor searuþancum, (sefa deop gewod,
wisdomes gewitt), he þæt word gecwæð:

‘Cuþ þæt gewyrðeð þæt þæs cyninges sceal
mearh under modegum midlum geweorðod,
bridelshringum. Bið þæt beacen gode
halig nemned, ond se hwæteadig,
wigge weorðod, se þæt wicg byrð.’”

Þa þæt ofstlice eall gelæste
Elene for eorlum. Æðelinges heht,
beorna beaggifan, bridels frætwan,
hire selfre suna sende to lace
ofer geofenes stream gife unscynde.
Heht þa tosomne þa heo seleste
mid Iudeum gumena wiste,
hæleða cynnes, to þære halgan byrig
cuman in þa ceastre. Þa seo cwen ongan
læran leofra heap þæt hie lufan dryhtnes,
ond sybbe swa same sylfra betweonum,
freondræddenne. fæste gelæston
leahtorlease in hira lifes tid,
ond þæs latteowes larum hyrdon,
cristenum þeawum, þe him Cyriacus
bude, boca gleaw. Wæs se bissceophad
fægere befæsted. Oft him feorran to
laman, limseoce, lefe cwomon,
healte, heorudreorige, hreofe ond blinde,
heane, hygegeomre, symle hælo þær
æt þam bisceope, bote fundon
ece to aldre. Ða gen him Elene forgeaf
sincweorðunga, þa hio wæs siðes fus
eft to eðle, ond þa eallum bebead

100

on þam gumrice god hergendum,
werum ond wifum, þæt hie weorðeden
mode ond mægene þone mæran dæg,
heortan gehigdum, in ðam sio halige rod
gemeted wæs, mærost beama
þara þe of eorðan up aweoxe,
geloden under leafum. Wæs þa lencten agan
butan VI nihtum ær sumeres cyme
on Maias kalend. Sie þara manna gehwam
behliden helle duru, heofones ontyned,
ece geopenad engla rice,
dream unhwilen, ond hira dæl scired
mid Marian, þe on gemynd nime
þære deorestan dægweorðunga
rode under roderum, þa se ricesta
ealles oferwealdend earme beþeahte. Finit.

Þus ic frod ond fus þurh þæt fæcne hus
wordcræftum wæf ond wundrum læs,
þragum þreodude ond geþanc reodode
nihtes nearwe. Nysse ic gearwe
be ðære rode riht ær me rumran geþeaht
þurh ða mæran miht on modes þeaht
wisdom onwreah. Ic wæs weorcum fah,
synnum asæled, sorgum gewæled,
bitrum gebunden, bisgum beþrungen,
ær me lare onlag þurh leohtne had
gamelum to geoce, gife unscynde
mægencyning amæt ond on gemynd begeat,
torht ontynde, tidum gerymde,
bancofan onband, breostlocan onwand,
leoðucræft onleac. Þæs ic lustum breac,
willum in worlde. Ic þæs wuldres treowes
oft, nales æne, hæfde ingemynd
ær ic þæt wundor onwrigen hæfde
ymb þone beorhtan beam, swa ic on bocum fand,
wyrda gangum, on gewritum cyðan

101

be ðam sigebeacne. A wæs secg oð ðæt
cnyssed cearwelmum,

drusende,
þeah he in medohealle maðmas þege,
æplede gold.

gnornode

gefera, nearusorge dreah,
enge rune, þær him

fore
milpaðas mæt, modig þrægde
wirum gewlenced.

is geswiðrad,
gomen æfter gearum, geogoð is gecyrred,
ald onmedla.

wæs geara
geogoðhades glæm. Nu synt geardagas
æfter fyrstmearce forð gewitene,
lifwynne geliden, swa

toglideð,
flodas gefysde.

æghwam bið
læne under lyfte; landes frætwe
gewitaþ under wolcnum winde geliccost,
þonne he for hæleðum hlud astigeð,
wæðeð be wolcnum, wedende færeð
ond eft semninga swige gewyrðeð,
in nedcleofan nearwe geheaðrod,
þream forþrycced.

Swa a þeos world eall gewiteð,
ond eac swa some þe hire on wurdon
atydrede, tionleg nimeð,
ðonne dryhten sylf dom geseceð
engla weorude. Sceall æghwylc ðær
reordberendra riht gehyran
dæda gehwylcra þurh þæs deman muð,
ond worda swa same wed gesyllan,
eallra unsnyttro ær gesprecenra,
þristra geþonca. Þonne on þreo dæleð
in fyres feng folc anra gehwylc,
þara þe gewurdon on widan feore
ofer sidne grund. Soðfæste bioð
yfemest in þam ade, eadigra gedryht,
duguð domgeorne, swa hie adreogan magon

102

ond butan earfeðum eaðe geþolian,
modigra mægen. Him gemetgaþ eall
ældes leoma, swa him eðost bið,
sylfum geseftost. Synfulle beoð,
mane gemengde, in ðam midle þread,
hæleð higegeomre, in hatne wylm,
þrosme beþehte. Bið se þridda dæl,
awyrgede womsceaðan, in þæs wylmes grund,
lease leodhatan, lige befæsted
þurh ærgewyrht, arleasra sceolu,
in gleda gripe. Gode no syððan
of ðam morðorhofe in gemynd cumað,
wuldorcyninge, ac hie worpene beoð
of ðam heaðuwylme in hellegrund,
torngeniðlan. Bið þam twam dælum
ungelice. Moton engla frean
geseon, sigora god. Hie asodene beoð,
asundrod fram synnum, swa smæte gold
þæt in wylme bið womma gehwylces
þurh ofnes fyr eall geclænsod,
amered ond gemylted. Swa bið þara manna ælc
ascyred ond asceaden scylda gehwylcre,
deopra firena, þurh þæs domes fyr.
Moton þonne siðþan sybbe brucan,
eces eadwelan. Him bið engla weard
milde ond bliðe, þæs ðe hie mana gehwylc
forsawon, synna weorc, ond to suna metudes
wordum cleopodon. Forðan hie nu on wlite scinaþ
englum gelice, yrfes brucaþ
wuldorcyninges to widan feore. Amen.